Биыл жыл басында Қазақстан Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымына (ҰҚШҰ) төрағалықты алды. Жыл бойына еліміз Қазақстан үшін де, жалпы Орталық Азия өңірі үшін де ең өзекті саналатын қауіпсіздік мәселелерін көтеруді көздеп отыр.

Атап айтқанда, есірткінің, адам саудасының, терроризм мен радикализмнің халықаралық арналары күн тәртібіне көтеріледі. ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің отырысында атап өткендей, 2024 жылы ҰҚШҰ жұмысы қатысушы елдердің ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің антитеррорлық құрамдас бөлігіне жіті назар аударады.

Бәлкім, қазақстандықтар өмір сүріп жатқан жалпы қоғамдық-саяси тұрақтылық аясында лаңкестік әрекеттер сияқты бұл сыртқы қауіптер «бізде емес, басқа бір жерде» болып жатқан алыстағы нәрсе сияқты көрінуі мүмкін. Алайда, ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің есебі көрсеткендей, бұл тәуекелдердің барлығы бар. Мәселен, соңғы бір жылда тәртіп сақшылары шетелдік арнайы қызметтермен бірлесе отырып, Қазақстанда екі теракт пен үш заңсыз әрекеттің алдын алды. Түрлі террористік және экстремистік қылмыстарды жасағаны үшін 43 адам сотталды.

Ал көрінбейтін майдандағы бұл күрес Қазақстанмен ҰҚШҰ-ның жалпы келісімдері аясында ынтымақтасатын көршілес елдердегі әріптестердің көмегінсіз мүмкін болмас еді. Террорлық қауіп-қатердің жолын кесумен қатар, барлау органдары ҚР арқылы есірткі тасымалының арналарын іздестіру жұмыстарын бірлесіп жүргізуде. Мәселен, былтыр 34 халықаралық және 32 аймақтық есірткі арналары анықталып, жойылып, 3,6 тонна есірткі тәркіленді. Қазақстанның мемлекеттік шекарасында 700-ден астам қару-жарақ, оқ-дәрілер мен есірткі заттарын алып өту әрекетінің жолы кесілді.

Көрші мемлекеттердің арнайы қызметтері Қазақстанға ҰҚШҰ келісімшарттары аясында көмектесетін сыртқы қауіптер тізімін жалғастыруға болады. ҚР 20 жылдан астам мүше болған әскери-саяси альянс елге халықаралық киберқылмыс пен заңсыз көші-қон мәселелерін шешуге көмектесіп, трансұлттық ұйымдасқан қылмыстық топтармен күресті қолдайды.

Соңғы бірнеше жылда ҰҚШҰ әлемдік қоғамдастықта өзін ішкі қауіпсіздік мәселелерімен айналысуға, жергілікті аймақтық қақтығыстарды шешуге, елдердің ішкі саяси тұрақтылығын сақтауға қатысуға дайын ұйым ретінде көрсетті. Бұл рөл елдерге 2023 жылы тәжік-қырғыз шекарасын делимитациялау мәселесін ымыраға келуге көмектесуде көрінді. ҰҚШҰ қазақстандықтардың жадында 2022 жылдың басындағы ел үшін қиын кезеңде тұрақтылықты қалпына келтіруге көмектескен ұйым ретінде қалды. ҰҚШҰ-ның Қазақстандағы үш күндік бітімгершілік миссиясы ұйым тарихына сөзсіз табысты көмек ретінде енді.

Алайда бітімгершілік миссиялары мен дипломатиялық келіссөздер өте маңызды, бірақ ҰҚШҰ-ның негізгі мақсаты емес. Келісімшарттың өзіне жүгінетін болсақ, онда: «Қатысушы мемлекеттердің кез келгеніне қарсы агрессия әрекеті жасалған жағдайда, барлық басқа елдер оған қажетті көмекті, соның ішінде әскери көмекті көрсетеді» делінген. Әскери шығындар ІЖӨ-нің өте аз үлесін құрайтын Қазақстан үшін (2022 жылы 0,5%) елге қарсы агрессия жағдайында көмек көрсетудің мұндай кепілі басты мақсат.

Стокгольмдағы SIPRI халықаралық бейбітшілікті зерттеу институтының мәліметінше, 2022 жылы ҰҚШҰ-ға мүше алты елдің ішінде Ресейдің әскери шығыны ең көп. Солтүстік көршінің ішкі жалпы өніміндегі әскери қаржыландырудың үлесі 4,1%-ды құрады. Осы алғашқы алтылықта Қазақстан қаржы инвестициясының көлемі бойынша екінші, Беларусь үшінші орында болды.

Әлемдегі ірі мемлекеттердің әскери қуаты туралы Global Firepower ұйымының деректері қорытындыны растайды: басқа елдермен салыстырғанда Қазақстан өте әлсіз позицияда. Global Firepower әскери қуатының жаһандық рейтингінде ҚР 145 елдің ішінде 58-орында. Тізімдегі рейтинг қорғаныс бюджеті мен армия көлемінен бастаптанктер мен әскери ұшақтардың санына дейінгі 60-тан астам факторларды қамтитын GFP индексіне негізделген. Көрсеткіш неғұрлым төмен болса, соғұрлым елдің әскери қуаты артады деп есептеледі. Қазақстанда бұл көрсеткіш 0,9495, АҚШ-та ең көп 0,0699. Америка Құрама Штаттары 18 жылдан астам уақыт бойы бірінші әскери держава.

ҰҚШҰ-ның барлық алты елінің рейтингіндегі индекстер мен орындарды салыстыратын болсақ, онда Ресей бірінші орында болады, оның әскери қуаты GFP индексі бойынша АҚШ-тан аздап ерекшеленеді: 0,0702. ҰҚШҰ әскери-саяси одағының құрамындағы қалған мемлекеттердің көрсеткіштері Қазақстаннан да төмен. Рейтингте Беларусь 64-орында, Қырғызстан 100-орында, Армения 102-орында. Тәжікстан ең артта қалды: бұл мемлекеттің GFP индексі 2,1265-тен асады.