Белгілі қаржыгер Ғалым Құсайынов өзінің телеграм-арнасында қазақстандық банктердің табыс көздеріне талдау жасады.

«Жалпы алғанда саланың табыстылығы артып келеді. Қазір банктер көп ақша табуда, бірақ несиелеу өсіп жатқан жоқ, бұл, менің түсінігімде, банктік ортада айтарлықтай теңгерімсіздік бар екенін білдіреді. Менің ойымша,

қаржы секторының ағымдағы қолайлы жағдайы 2016-2017 жылдардағы дағдарыстан кейінгі реттеуші ортаның өзгеруі нәтижесінде орын алды.

Бір мәселемен күресіп жатқан реттеуші органдардың қазіргі уақытта банктерге ақша табуға қалай көмектескенін түсіндіріп көрейін.

Пайыздар мен шоттар

2018 жылы мемлекеттік ұйымдарда сыбайлас жемқорлықпен күресу мақсатында ағымдағы шоттарға сыйақы есептеуге тыйым салынды. Банкирлер ағымдағы шоттарды тарту үшін комиссия төледі делінген. Шын мәнінде, тегін шоттар үшін әртүрлі тәсілдермен тарту әлдеқайда қызықтырақ, өйткені банктер ағымдағы шотта өте көп ақша табады.

Нөл пайызбен тарта отырып, банктер бұл қаражатты еш қауіп-қатерсіз 16,75%-бен орналастырады. Карточкалық шоттардағы қалдықтар, ағымдағы шоттардағы қалдықтар барлық пассивтердің шамамен 30-40%-ын құрайтындықтан, шағын есептеулер арқылы әркім қаржы секторының қанша ақша табатынын есептей алады. Айтпақшы, бұған қоса бұл бюджетке түспеген ақша, өйткені депозиттерді орналастыруға тыйым салынған ұйымдар ақша қалдығын орналастырудан түскен кірістерін жоғалтты.

Депозиттерді долларсыздандыру нарық қағидаттарын бұзады

Банктерде шетел валютасындағы депозиттерге шектеу қойылған. Қазіргі таңда шектеу — 1%. Бұл федералдық жеңілдік мөлшерлемесі нөлге тең болған кезде негізінен қалыпты болды. Қазір ФЖМ мөлшерлемесі 5% құрайды. Бұл әлемдегі бірінші класты қарыз алушыларды қаржыландыру кем дегенде 6-7% құрайды деген сөз, ал бізде әлі де 1% қалып отыр.

Әрине, валюталық қарыз алу өсті және банктер бұл шектеуден қосымша маржа алады. Бұл жағдайда олар депозиттердің долларлануына қарсы күресті, дегенмен, менің ойымша, бұл нарықтық экономиканың принциптерін бұзып, теңгерімсіздік туғызады, нәтижесінде Банктер қорландыруды ААА рейтингі бар Банктерге қарағанда әлдеқайда арзан алды.

Салықтар жоқ па?

Банктер ноталар мен облигациялардан түскен табысқа салық төлемейді. Облигациялар мен ноталарға түсетін өтімділіктің үлкен резервіне ие бола тұра банктер бұл кірістерден бюджетке салық төлемейді. Бұл банктердің тиімді мөлшерлемесі 16,75% емес, 20,9% құрайтынына әкеледі, бұл банктер үшін экономиканы 20,6%-дан төмен несиелеудің мағынасы жоқ дегенді білдіреді.

Теңге бағамымен ойындар

Банктер әрқашан ставкалардың құбылмалылығынан ақша табады, өйткені оларда позицияларды иелену, сондай-ақ құбылмалылық кезеңінде өскен спредтерді орналастыру мүмкіндігі бар. Реттеу құбылмалылық болатындай етіп жасалады. Мұның бәрі құбылмалылықпен, дәлірек айтсақ, теңгенің әлсіреуімен күресу арқылы жасалды.

Кез келген тыйым салу теңгерімсіздікке әкелетінін есте сақтайық. Теңгені ұстап қалу үшін олар қарапайым компанияларға шетел валютасын сатып алуға тыйым салды, ал квазимемлекеттік компаниялар кірісінің 50 пайызын ауыстыра алады. Ұлттық банк болса бюджетті толықтыру үшін кейде ірі көлемде шетел валютасын сатумен айналысады.

Бұл қалай жұмыс істейді? Ұлттық банк шетел валютасын сатқан кезде оны сатып алатын ешкім жоқ: тек импорттаушылар ағымдағы келісім-шарт бойынша сатып алады. Сәйкесінше курс қатты күшейеді. Ұлттық банк шетел валютасын сатуды тоқтатқан бойда теңге әлсіреді, өйткені импорттаушылар ағымдағы қажеттіліктер үшін шетел валютасын сатып алуды жалғастырады.

Әлемдік тәжірибеде ұлттық валютаның нығаюын байқаса, компаниялар болашақ келісім-шарттар үшін шетел валютасын алдын-ала сатып алады, сол арқылы сұраныс пен ұсынысты теңестіреді және өздерінің тәуекелдері мен шығындарын хеджирлейді, ал валюта бағамының құбылмалылығы азаяды.

Меніңше, жалпы экономикадағы теңгерімсіздікті жою және банктерді Ұлттық банктің ноталары мен министрліктің облигацияларын емес, нақты секторды несиелеуге ынталандыру мақсатында қаржы секторы үшін реттеуші ортаны түзету қажет сияқты».