Биыл жыл басында Қазақстан орташа айлық жалақы бойынша 61-орынға шықты. Қаңтар айында біздің елде салықтан кейінгі «таза» жалақы Numbeo сарапшыларының бағалауынша, 585 АҚШ долларын (262,8 мың теңге) құрады. Бұл көрсеткіш ҚР-дағы орташа атаулы жалақы (үшінші тоқсанда 350,5 мың теңге) бойынша ҚР Ұлттық статистикалық бюросының соңғы деректерінен айтарлықтай ерекшеленеді, бірақ ресми орташа жалақыға (230,9 мың теңге) айтарлықтай жақын.

Сондықтан Numbeo деректері шындыққа ұқсас.

Numbeo сарапшылары деректер жинайтын 97 елдің ішінде Қазақстан аутсайдерлер тобына кіреді. Еуропа мен Азияның көптеген елдерімен салыстырғанда біздің республика өз азаматтарының жоғары, тіпті жаһандық орташа жалақысымен мақтана алмайды.

Жұмыс істейтін адамдар жалдамалы жұмыстан ең жоғары табыс алатын бес елде сома мыңдаған долларға жетеді. Мысалы, Швейцарияда салықты төлегеннен кейінгі орташа жалақы 6,6 мың АҚШ долларын құрайды. Бұл қазақстандықтардан 11,3 есе көп. Теңгеге аударғанда бұл айына 2,9 млн теңге. Бүгін біз Қазақстанды дәл осы елмен салыстырамыз.

Біздің мемлекеттеріміздің арасында көптеген айырмашылықтар бар. Швейцарияның өмір сүру сапасының индексі жоғары елдердің қатарында, ал Қазақстан бұл рейтингте Нигерияға жақынырақ екендігінен бастайық. Numbeo сарапшылары бұл көрсеткішті өмір сүру құнын, қауіпсіздік деңгейін, денсаулық сақтауды, экологияны және тұрғын үйдің қолжетімділігін ескере отырып, жалпы бағалау ретінде қарастырады. Швейцария бұл рейтингте 185,8 индексімен алтыншы орында. Қазақстан көрсеткіштен екі есе төмен — небәрі 96,5 балл — және 84 елдің ішінде 73-орында. Бұл деректер 2023 жылдың ортасына қатысты.

Біздің республикамыз барлық дерлік көрсеткіштер бойынша — жалақының сатып алу қабілеті, өмір сүру құны, ластану деңгейі, қауіпсіздік, денсаулық сақтау жағдайы бойынша артта қалды. Бізге ортақ бірден-бір нәрсе — азаматтар үшін баспананың құны мен қолжетімділігі. Егер Швейцарияда жылжымайтын мүлік құнының үй шаруашылығының табысына қатынасы 11 болса, Қазақстанда бұл көрсеткіш 10,9. Көрсеткіш орташа табысы бар азаматтың ауданы 90 шаршы метрді құрайтын пәтерді сатып алу үшін қанша жыл жинақтау керектігін көрсетеді. Айлықтары жоғары болғанымен, швейцариялықтарға өз үйін сатып алу қазақтар сияқты қиынға соғады. Мойындау керек, бұл елдегі ипотекалық несиенің пайыздық мөлшерлемесі қазақстандықтардың арманына да кірмеген: 20 жылға тұрғын үй несиесін алғанда небәрі 2,5%.

Осындай жақсы шарттармен кез келген швейцариялық отбасы несиеге пәтер сатып ала алмайды. Швейцария халқының 38,2%-ы ғана жеке баспанаға ие. Мұның бәрі құнына байланысты. Швейцария қалаларындағы көпқабатты тұрғын үйдің бір шаршы метрінің құны 17,2 мың АҚШ долларын құрайды. Бұл Қазақстанмен салыстырғанда 12 есе көп. Біздің елде шаршы метр 1,4 мың АҚШ долларына бағаланады, бұл да көптеген отбасылар үшін қолжетімсіз баға.

Швейцариялықтардың көпшілігі тұрғын үйді жалға алады, бұл да көп ақшаны қажет етеді. Цюрихте немесе Женевада бір бөлмелі пәтерді жалдау тұрғындарға айына 2200 АҚШ доллары тұрады. Біздің елде орташа бағалар, Numbeo деректеріне қарағанда, әлі соншалықты жоғары емес: айына небәрі 552 АҚШ доллары. Жылжымайтын мүлік агрегаторлары өте қымбат, бірақ еуропалық стандарттар бойынша шағын болса да, Алматыда айына 500–600 мың теңгеге (1,1–1,3 мың АҚШ доллары) пәтерлерді ұсынады. Қазақстан мен Швейцарияда балабақша қызметтерінің бағасы да айтарлықтай ерекшеленеді. Еуропалық бір елде мектепке дейінгі мекемеде баланы тәрбиелеу мен күту үшін ай сайынғы төлем 2,8 мың АҚШ долларынан асады. Ал Қазақстанда, кем дегенде, теориялық тұрғыдан алғанда, мемлекет негізгі шығындарды көтереді, ал ата-аналар тек тамақ үшін төлейді (бірақ бұл тек мемлекеттік балабақшаларда ғана орын алады, олар бұрыннан барлық балаларға жеткіліксіз болды).

Швейцарияда киім-кешек, коммуналдық қызметтер, бензин мен азық-түлік те Қазақстаннан әлдеқайда қымбат. Дәмді ірімшіктер елінің экологиялық санасы өте жоғары. Ол жақтағылар экологиялық таза, органикалық өнімдерді, тіпті қымбатырақ болса да сатып алуға дайын. Үкімет «жасыл» егіншілікті де қолдайды: Швейцарияның ауыл шаруашылығы жақсы субсидия алады. Үш жыл бұрын Швейцарияның Экономикалық зерттеулер орталығы бай елдің ауылшаруашылық өндірісінен мүлде бас тартуы мүмкін деген мәліметтерді жариялады. Органикалық егіншілікке қойылатын жоғары талаптарды ескере отырып, қазірдің өзінде швейцариялық өнімдерді өз бетіңізше өндіргеннен гөрі сыртқы нарықтан сатып алу тиімдірек. Дегенмен, бұл пікір қолдау таппады, өйткені отбасылық шаруашылық бұдан былай азық-түлік қажеттілігінен гөрі көптеген Швейцария кантондарының (өңірлерінің) тұрғындары үшін өмір салты.

Осы салыстырмалы деректерге сүйене отырып, мұндай жоғары бағалармен швейцариялықтардың бүкіл жалақысысын үлкен тұтынушылық шығындар «жеп қояды» деген қате тұжырым жасауға болады. Бірақ бұл олай емес. Бұл еуропалық елде жалақының жоғары болғаны сонша, азық-түлік, киім-кешек және бензин бағасын төлеу қиын емес. Бір жыл бұрын «Рейтинг» әмбебап агенттігінің сарапшылары әлемнің 39 еліндегі азық-түлік құнының үлесін салыстырып, Қазақстан бұл тізімде соңғы орында деген қорытындыға келген. Қазақ отбасыларының азық-түлік шығындарының үлесі ең жоғары: 53%. Швейцарияда отбасылық бюджеттің 12,8%-ы ғана тамаққа жұмсалады.

Арада бір жыл өтсе де Қазақстандағы жағдай түзелмей, тіпті қиындап кетті. ҚР СЖРА Ұлттық статистикалық бюросының есептерінің деректеріне сүйенсек, 2023 жылдың үшінші тоқсанында қазақстандық үй шаруашылықтарының азық-түлік шығындарының үлесі жалпы тұтыну шығыстарының 55,3%-ын құрады.