Қазақстандағы өткір әлеуметтік кинодокументалистика әлі күнге дейін отандық телевизия немесе «Қазақфильм» жүйесінде көрсетіліп жатқан жоқ. Бірнеше жылдан бері теледидар тауашасына айналған YouTube алгоритмдері мен трендтерінде енді дамып келе жатқан күйінде қалып отыр.

Танымал пиар-менеджер Ринат Балғабаевтың «Соль» деген жаңа жұмысы (бірнеше апта бұрын танымал видеохостингіде жарияланды) ірі қаладағы ең үлкен қатердің біріне айналған дизайнер есірткісі — мефедронның («меф» — «тұз») таралу проблемасына арналады.

Фильм проблеманың қаншалық терең екенін мен оның концептуалдық әлсіздігін қоса баяндайды. Бұл дарынсыз емес, құрметке лайық картина екені, бірақ әзірше осы жанрдағы толық мәлімдеменің «шимай дәптері» екені білінеді.

Дегенмен тіпті осы сапада да ол әлеуметтік апатқа айналған проблема туралы ұзақ уақыттан бері айтылып келе жатқан әңгімеден бастап маңызды жұмыс атқарады. Дегенмен бұл проблеманы халықтың көп тобы «ақпарат көпіршігінен» мүлдем байқамауы мүмкін.

Ринат Балғабаевтың өзі бұл тақырыпты тану арқылы көп нәрсеге көзі ашылғанын айтады. Ол синтетикалық есірткінің соншалық танымал екенін білмеген, жаппай нашақорлық проблемасының өзін өткен онжылдықтардың сюжеті деп санаған. Ол кезде адамды құрту бойынша героин рекордшы еді. Қазір героин әлемдік желінің көлеңкелі тұстары ұсынатын үлкен мәзірдегі атаудың бірі ғана болып отыр.

15 жыл бұрын дәуірдің шерлі символы көрінген жерде шашылып жататын қанға боялған шприцтар, алып-сатарлардың терезесі алдындағы тордағы өрмекшілер, подъездер мен саябақтардағы күмәнді топтар, танитын-танымайтын адамдардың дәрі салынған күретамыры еді. Оған қоса, «артық доза» деген қорқынышты сөз де болды.

Қазір балалардың өзі қала кеңістігі (аулалар, подъездер және әйгілі саябақтар) «белгілерге» толы екенін, оның көбінде әлгі меф бар екенін, оған әлеумжелі мен қабырғаларда ашықтан-ашық жарнама жасалатынын жақсы біледі. «Таптым», «таба алмадым» дегеннің не екенін біледі. Курьер мен кепілге зат қоюшы кәсіптерін, осы заттарды беретін дүкендер мен рахат алатын жер мекенжайын, сол заттарға төлеу керек бағаны да біледі. Бірақ соңғысы, өкінішке қарай, есірткі масштабын тарылта алмайды.

Есірткіге тәуелділердің (есірткіні «қойғандардың», өйткені, өкінішке қарай, «бұрынғы» нашақорлар деген болмайды) 40 минуттық сұхбаты дәрігерлер мен құқық қорғау органдарының бір өкілі болып жатқан оқиғалардың ауқымы, тәуелділердің жеке өмірі туралы ашық және толық айтып береді.

Бұл — тақырыпқа кіріспе және отандық телепублицистикадағы осындай алғашқы жұмыс үшін мықты картина. Дегенмен Ринат Балғабаев пен деректі жанрда фильм түсіріп жүрген басқа да бірқатар медиа-қайраткер қолданатын оптиканың мүмкіндігі шектеулі екені анық байқалады.

«Соль» режиссердың 2 жыл бұрынғы «Беги» (үйдегі зорлық-зомбылық мәселесіне арналған) деген жұмысы сияқты сұхбат жинағынан тұрады. Олардың статикасы спикерлердің бірінің (кәсіби DJ) музыкалық тректерімен, жеке оңалту орталығының демонстрациясымен (коммерциялық жарнамаға қатты ұқсайды) және «кладмен» жұмысы процесін көрсететін аңғал ойын эпизодтарымен аздап алмасып отырады.

Картинка сапасы, оператор жұмысы, монтаж жақсарған. Өтпелі сюжет түсінігі пайда болған («Беги» бірдей типтегі сұхбаттардың айтарлықтай жалықтыратын жиынтығы болды), бірақ бұл — бізде ешқашан болмаған сапалы провинциялық теледидар деңгейі.

Видеода инфографика жоқ, кейбір анимациялық кірістірулер және мәселе тарихының нақты хроникасы жетпейді. Бұл — кез келген жарты сағаттан асатын видео деректі лента деген мәртебеге ие болатын дәуірде жасалған сапалы видеоролик.

Гаджеттің кең таралуы және интернетке қол жеткізу эксперттер қауымдастығы мен кең аудиторияны өнімдерге әлдеқайда жоғары талап қоюға міндеттейді. Картинаның хронометражын ғылыми (химиялық және медициналық) ликбез арқылы созуға, әлемдік статистика деректерін келтіруге және синтетикалық есірткілердің жаһандық әлемде қандай роль атқаратынын көрсетуге болады.

Есірткі бизнесімен айналысатындарды иығында погоны бар жоғары лауазымдағы тұлғалардың қорғауы, көптеген маманның пікірінше, есірткі саудасының басты бенефициарлары олардың қамқорынсыз көлеңкеде қала алмайтыны жайлы аса маңызды әрі алаңдатарлық тақырып кадрдан тыс қалған.

Жалпы, авторға бұл мәселені көтеруге жанрлық шектеу немесе аңғалдық емес, ақылға қонымды сақтық жетпеген шығар. Мұндай сұрақтарды ашық қою және гипотезаларды айту тіпті жаңа Қазақстанда да қиындық тудыратын сияқты.