Қазақстанның қатпарлы тарихына көз жүгіртсек, небір ақтаңдақ беттерге тап боламыз. Солардың бірі – 1930-жылдардағы ашаршылық.
Шабындық және егістік жерді қайта бөлу, тәркілеу, азық-түлік салығы, күштеп отырықшыландыру мен ұжымдастыру барысындағы зорлық-зомбылықтан қазақ көп азап тартқан.
Дегенмен сол заманда аштық болып жатқанын жасыруға тырысқан. Елдің тұрмыс-тіршілігі қалай суреттелгенін білу үшін «Казахстанская правда» газетінің 1933 жылы шыққан санын ашып қарадық. Ашаршылық туралы бірде-бір сөз жоқ. Бұл қасірет сол кездері жоққа шығарылып отырған, ал елден тысқары шығып кеткен кез келген ақпарат «жала жабылу» мен «ұлтшылдардың өтірігі» деп танылған. Аштық туралы айтуға, жазуға тыйым салынған.
«Казахстанская правда» газетінің 1933 жылдың көктемінде шыққан санында әр мақалада шаруашылық иелерінің шаруашылықсыз қалғанын айтып дабыл қаққандары жазылған. Жерде жұмыс істейтін нағыз шаруаларды ұжымдастыру жолдан тайдырған. Кеңес үкіметі жер иесін жұмысынан қуу арқылы олар да шаруашылықсыз қалатынын ескермеген.
Қазақтар әдеттегідей көктем сайын көшетіні туралы да жазылған. Отырықшы халыққа айналу қазақтар үшін қиын болып жатқаны туралы айтылған.
«Көшпенді және жартылай көшпенді аудандардағы жағдайымыз қандай? Оңтүстік Қазақстан облысының көптеген ауданында облыстық ұйымдастыру шаралары мен маңызды азық-түлік пен тауар қорларының, басқа да көмектің демалып жатқанына қарамастан, ауылдан-ауылға көшу жалғасуда. Аудандық ұйымдарға енген таптық жау азық-түлік және тауарлық көмек беруді саналы түрде тежеп, нанды ұрлауды және оны мақсатсыз пайдалануды ұйымдастыруда».
Мақала авторлары әр жазбасында бәрінің жоғалып жатқанын, ал жоғалмай тұрған заттар ұрланып жатқанын жазған. Сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралының бетінде әрбір сауатты маманнан жау іздеудің қажеті жоқтығы жазылған, қазіргі жағдайды сынаған адамның бәрі дұшпан, бай, зиянкес, алашордашы емес екенін айтылған.
Шын қаһармандар туралы
«Казправда» газетінің 1933 жылы шыққан санында «Абдрахманов прокурор малды ысырап етуге шақырады» деген тақырыппен мақала басылды. Хатишев деген біреу прокурорға хат жазған, хатында прокуратураны бітпейтін жалақорларға толтырмауды сұраған. Өз кезегінде Абдрахманов прокуратура жұмысына кедергі болмауды өтінген, осы өтінішінен соң БАҚ прокурор туралы жарыса жазған. Шендінің тағдыры одан әрі қалай өрбігені белгісіз.
1933 жылы басылған газеттерден Есіктен келген хат туралы оқуға болады. Ол хатта жергілікті жеміс комбинатына сапалы мамандар керектігі жазылған. Өйткені, география мен биология нашар оқытылып жатқаны айтылған.
Сондай-ақ шаруаларға техника жеткізілгенімен, техника тілін түсінетін маман тапшылығы да өткір мәселелердің бірі болған. Трактор мен комбайндарды айдайтын маман қат, ал келген адамдар колхоз техникасының кейбір бөліктерін ғана білетін болып шыққан. Тракторлар жиі сынғандықтан, газеттер қызмет көрсету саласын көтеру керектігін жазған. Бірақ кеңес үкіметі кезінде техникалар көп сынатын болған.
1930 жылы шыққан «Казправда» газетінде мәдениет туралы да мақала бар. Тарихқа айналған есімдерді кездестіруге болады. Мысалы, кеңес үкіметінің ұлы жазушысы Юрий Домбровский осы газетке фильмдерге рецензия жазып жариялап отырған. Сол жылдары жазушы Орталық мемлекеттік музейде жұмыс істеген. Ал музей шіркеуден тартып алынған Вознесендік соборда орналасты.
Қазіргі таңда Александр Суворовтың кабинетінде Домбровскийдің портреті әлі ілініп тұр. Юрий Осипович фильмдермен қатар, театрлық қойылымдарға да рецензия жазған. 1938 жылы басылған газетте «Қазақстанның кітап байлығы» мақаласы қалай жазылғаны туралы роман да шыққан.
«Ескіні сақтаушы» деп аталатын роман Алматыны оқырманға паш етеді. Ал бұл романның қалай жазылғаны туралы Домбровский 1930 жылы шыққан қазақстандық газеттерге жазды.
Дайындаған: Мейіргүл Оңғарова, АПН
