Адам байлық жасауға ұмтылғанмен, ол біреуге бітеді, біреуге бітпейді.

Себептері әрқилы. Бірақ жалқаулық емес.

1. Мысалы, ертедегі билер мен жыраулар, ақын-жыршылардың біразы кедей отбасынан шықты. Қанша тыраштанса да өздері мыңыраған мал жасай алмады. Өйткені

шығармашылық қабілеті дамыған адамның көкейінде өзін дамыту тұрады. Шығармашылық үшін адамға көп оқу, білу керек. Сондықтан жүріп тұрады, ел аралайды, ол кезде оқу болмады. Өз тәжірибесінен, көрген-білгенінен, естігенінен тоқып, біліп отырды, солай ішкі дүниесін толтырды, дамыды.

Отбасың үлкен жеткізбейді немесе артылмайды. Енді артық мал жиналғанда жұт болды, балаларың өсті, олардың қуанышына жұмсадың, т.б.

Сондықтан балаларды байлық қууға емес, адами құндылықтармен тәрбиеледі қазақ.

Адамгершілігі мол адамдар бір-бірін қиындықта тастап кетпейді, мейлі танысын, мейлі танымасын.

Қонақжайлық та сол тәрбие. Ертең сен де жолға шығасың. Жолаушысың, біреулер үйіне кіргізбей далада қонуың мүмкін. Ал қоғамдық санада қонақжайлық жатса, ешкім далада қалмайды.

2. Байлықпен ғана адамды бағаласаң, байлықты дәріптесең, насихаттасаң, адамдар соған ұмтылады. Ұрлық, қарақшылық, озбырлық, алаяқтық т.б. жолмен баюға арланбайды. Ондай адам керек пе қоғамға?

3. Байлық салыстырмалы. Бүгін көршіңе жетсең, ертең әкімге жеткің келеді. Қазақ айтады:» Кедей бай болсам, бай құдай болсам дейді.» Сөздің астарына мән берсек, дәл солай. Бұл жақсы қасиет емес. Байлықты ақылмен, санамен ұстай білсе, ол құт; еліңе де пайдаң тиеді, елдің есінде қаласың. Ал саналы адам көп пе? Өзім таптым, өз игілігіме жұмсаймын дейді санасыз адам, бұл билікке ұмтылу, автократияға апарады. Осындай жұт байлық керек пе біздің қазаққа?

4. Қанағат қарын тойдырады, қанағатсыз жалғыз атын сойдырады. Барымен базар. Же, шапаным, же! Білімді мыңды, білікті бірді жығады. Осы сөздердің астары жоғарыдағы үш түсінікті қорытындылайды.

Жұлдызай Көшімбекқызы