Бұл нарықтағы қазақстандықтардың өсіп келе жатқан қажеттілігін импорттаушылар өтеп отыр.
Соңғы бір жылда отандық өндірушілер 1,7 млн жұп аяқ киім шығарды. Көрсеткіштерін 2021 жылмен салыстырғанда 17,6% өскен. Биыл бірінші тоқсанда 421 мың жұп шығарған, бұл 2022 жылдың қаңтар–наурызымен салыстырғанда 38% көп.
Ұзақ мерзімде Қазақстанның былғары өнеркәсібі дамып келе жатыр дей алмаймыз. Соңғы 20 жылда өндіріс өсімінің бірнеше шағын серпілістері болды. 2008, 2011 және 2015 жылдары 1,7-1,8 млн жұп шығарылғанымен, артынша екі-үш жылдық құлдырау болды.
ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, Қазақстанда аяқ киім шығаратын алты ғана компания жұмыс істейді. Ең ірі кәсіпорын — «ТаразКожОбувь». Жамбыл облысындағы бұл зауыт жылына 500 мың жұп бәтеңке, кебіс, спорттық аяқ киім, етік шығаруға қауқарлы. «Казлегпром-Алматы» ЖШС-нің киім-кешек және аяқ киім фабрикасы да осындай жылдық қуаттылыққа ие. Ең көне өндірушілердің қатарында кеңестік «Казкожа» тресінің мұрагері «Жетісу» АҚ Алматы зауытын атауға болады.
Ақшалай айтсақ, былғары өнеркәсібінің барлық кәсіпорындары (оның ішінде аяқ киім өндіру және теріден былғары өңдеу) былтыр 15,5 млрд теңгенің өнімін өндірді. Бұл бір жыл бұрынғымен салыстырғанда құндық мәнде 16,6% көп. 2023 жылдың қаңтар–сәуірінде былғары өңдеушілер өнімінің құны 5,8 млрд теңгеден асты, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 26,8% көп.
2022 жылы қазақстандықтар 40,3 млн жұп аяқ киім сатып алғанын ескерсек, 19,8 млн халқы бар ел үшін 1,7 млн жұп аяқ киім тігу өте аз. Өсіп келе жатқан тұтыну аясында соңғы 20 жылда отандық өндіріс бір орында тұралап қалды. Отандық етікшілердің үлесі нарықтың 3,3%-ын ғана құрайды.
Бір қызығы, осыдан 15–20 жыл бұрын отандық аяқ киім фабрикаларының ішкі нарықтағы өнімінің үлесі әлдеқайда жоғары болды — 25%–37% аралығында, дегенмен көлемі қазіргідей аз болды. Мәселе мынада, 2011 жылдан бастап қазақстандықтар аяқ киімді көбірек сатып ала бастады, ішкі нарықтағы сатылым көлемі төрт жыл ішінде 15 еседен астам өсті — 5,1 млн-нан 80,9 млн жұпқа дейін. 2014 жылы орнатылған осы рекордтан кейін аяқ киім сатылымы бір төмендеп, бір өсті, бірақ 24 млн жұптан төмен түспеді.
Қазақстандықтардың аяқ киімге деген негізгі қажеттіліктерін шетелдік жеткізушілер қамтамасыз етеді — импорт сектордағы жалпы ресурстардың 96,7%-ын құрайды.
Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитетінің есептеріне сәйкес, Қытай ҚР-на аяқ киімнің негізгі жеткізушіс, Түркия екінші орында, ал Өзбекстан үшінші орында. Былтыр елге 38,7 млн жұп әкелінсе, биыл қаңтар-наурызда 12,2 млн жұп (бір жылда 75,6% өскен) әкелінді.
Импорттың осындай деңгейінде Қазақстандағы аяқ киім бағасын шетелдік жеткізушілер белгілейді. Елдегі аяқ киім өнімдері бағасының соңғы жылдағы ең елеулі өсуі 2022 жылдың аяғынан бастап байқалды. 2022 жылғы қарашадан 2023 жылғы қаңтарға дейін жылдық баға өсімінің көрсеткіштері 18%-19%-ды құрады, ал ақпан-наурызда 120%-дан асып түсті.
Мамыр айының соңында статистика жыл сайын аяқ киім құнының 18,1%-ға өскенін хабарлады. Оның үстіне ерлер кебісі, спорттық аяқ киім мен бәтеңкелері әйелдер сүйретпесі, сандал мен лабутенінен артық қымбаттады: бір жыл ішінде сәйкесінше 17,8% және 16,8%. Ең жоғары бағаның өсімі балалар аяқ киімінде байқалды — бір жыл ішінде ол 20,1% қымбаттады.
