ЕАЭО-ның басқа елдеріне қарағанда.
Қазақстан екінші жыл қатарынан азық-түлік және азық-түлік емес тауарлар инфляциясы бойынша ЕАЭО-да бірінші орында. Елімізде азық-түлік одақтағы ең қымбат болмағанымен, басқа елдермен салыстырғанда қаттырақ қымбаттап келеді. Еуразиялық экономикалық комиссияның (ЕЭК) дерегі былтыр қаңтар–желтоқсанда ҚР-да тұтынушылық азық-түлік тауарларының бағасы 15,2%, ал жалпы ЕАЭО бойынша бар болғаны 5,7% өскенін көрсетті. 2022 жылдың соңында жағдай ұқсас болды: жалпы одақ бойынша азық-түлік 15,4% қымбаттағанда Қазақстанда бағаның 19% қымбаттаады.
Дегенмен, Қазақстан азық-түліктің қымбаттауында барлық түрінен бірінші орында емес, көбінде ғана. Бағасы ең жылдам өсетін бағалар тізімінде ет, сүт өнімдері, жарма, нан-тоқаш және кондитерлік өнімдер бар. Бір қызығы, осы санаттардың көпшілігінде Қазақстан азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және импортқа тәуелді емес. Мәселен, ҚР-да сүт және сүт өнімдері былтыр 21,1% қымбаттады. Бір жылдағы баға өсімінде Қазақстан одақтас елдерді артта қалдырды. Ресейде сүт бар болғаны 2,6%, Беларусьте — 9%, Қырғызстанда — 10,4%, Арменияда — 4,3% қымбаттады. Мал шаруашылығы өнімдері бағасының динамикасындағы үлкен айырмашылық тіпті ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің сату бағасы деңгейінде де байқалады. ЕЭК сарапшыларының бағалауынша, былтыр ЕАЭО-да мал шаруашылығы өнімдерінің құнының өсуі 4,3%, Қазақстанда 7,2% деңгейінде болды.
Қазақстандағы жарма, нан, ұн, макарон және кондитер өнімдерінің қымбаттауы да одақтың жалпы инфляция жағдайынан айтарлықтай ерекшеленеді. Астықтың негізгі экспорттаушысы республика ел ішінде ұн бағасының өсуін ұстай алмайды. Соңғы бір жылда ұн бағасы 14,4% өсті, ал жалпы ЕАЭО бойынша бағаның тіпті шамалы — 1,4% төмендеуі байқалды. ЕАЭО-ның әртүрлі елдеріндегі осы стратегиялық өнімге орташа тұтынушылық бағаларды салыстыра отырып, 2023 жылғы желтоқсанда ең қымбат ұн Арменияда сатылғанын атап өтуге болады: килосына шамамен 1 АҚШ доллары. Қазақстан да артта қалған жоқ: бізде өткен жылдың соңында бір келі ұнның бағасы 0,9 АҚШ доллары болды. Бір кило ұнның ең арзан бағасы Беларусьте болды: бар болғаны 0,5 АҚШ доллары.
ЕЭК статистикалық есептері қорытынды жасауға мүмкіндік береді: Одақ елдерінің ішіндегі ең қымбат өнім Арменияда, ең арзаны Беларусьте. Қазақстанда азық-түліктің тұтыну бағасы орташа деңгейде және ресейлік бағаға жақын.
Азық-түлікке жатпайтын тауарлар бойынша да Қазақстанда баға өсімінің жоғары қарқыны байқалады. Соңғы бір жылда бұл санаттағы өнімдер ҚР-да 14,8%, ал жалпы ЕАЭО бойынша 5,5% ғана қымбаттады. Баға бәсекесінде екінші орында Қырғызстан (13,3%), Ресей үшінші орында (4,2%) болды.
Бағаның өсу қарқыны бойынша біздің еліміз дәрі-дәрмектен басқа барлық негізгі тауар түрлері бойынша алда. Қазақстан мен оның көптеген көршілері арасындағы алшақтық байқалады. Мысалы, Ресейде жиһаз бағасы 2023 жылы 1,6% өссе, Қазақстанда — 20,4% өсті. Қаңтардың соңында еліміздің жиһаз өнеркәсібінде өндіріс көлемі артып жатқанын жазған болатынбыз. Импорттың жоғары қарқынына қарамастан отандық компаниялар ішкі сұраныстың үлкен бөлігін өз өнімдерімен жабуға кірісті.
Қазақстанда автокөлік жанармайының бағасы көршілеріне қарағанда әлдеқайда жылдам өсіп келеді, бұл агроөнеркәсіп кешеніндегі шығындардың өсуіне де әсер етеді. Мысалы, дизель отыны былтыр 27,1% (ЕАЭО-да — 10,4%), бензин — 9,5% (ЕАЭО-да — 4%) қымбаттады.
Қазақстандағы инфляцияның динамикасын ай сайын қарастыратын болсақ, соңғы бір жылда оның қарқыны біртіндеп төмендегенін атап өтуге болады. 2022 жылы жағдай нашар болды. Бұл қаңтар айындағы азық-түлік тауарларының жылдық инфляциясын салыстырған кезде индикатор. ҚР СЖРА Ұлттық статистикалық бюросының мәліметінше, биыл бірінші айда ҚР-да азық-түлік тауарлары 2023 жылдың қаңтарымен салыстырғанда 8,2% қымбаттады. Былтыр жыл басында дәл осындай көрсеткіш 25,7% болатын. Бұл азық-түлік емес инфляцияға да қатысты. 2024 жылдың қаңтарында осы санаттағы тауарлар бір жылда 8,6%, ал былтыр жыл басында 20,2% қымбаттады.
Статистика мамандары азық-түлік инфляциясының өсу қарқынының төмендегенін атап өткенімен, қазақстандық отбасылардың азық-түлікке жұмсаған шығындарының үлесі жоғары болып қалуда. Былтыр үшінші тоқсанда азық-түлік тауарларына жұмсалған шығын Қазақстандағы үй шаруашылықтарының барлық тұтынушылық шығындарының 55,3%-ын құрады. Бір жыл бұрын олардың үлесі 54,8% деңгейінде қалды.
