ҚР-ның оңтүстігінде өсірілетін күріш өзімізге жетеді, экспортқа да артылады
Қазақстанда екінші жыл қатарынан күрішке бөлінген ауыл шаруашылығы алқаптары қысқартылды. Егер 2021 жылы шаруалар бұл дақылды 96,6 мың гектардан егіп, жинап алса, 2022 жылы егістік көлемі 9%, яғни 87,9 мың гектарға қысқарды. Бір жыл бұрын күріш чектері тағы 5,6% төмендеді. Бұл құбылыстың негізгі себебі — бұл ылғал сүйгіш дақылға вегетациялық кезеңде қажет судың жетіспеушілігі.
ҚР-дағы негізгі күріш егетін аймақ Қызылорда облысы, мұндағы күріш егістігі республикадағы жалпы алқаптың 89,4%-ын алып жатыр. Сондай-ақ бұл дақыл Алматы, Жетісу, Түркістан облыстарында өсіріледі.
Егістік алқаптарының қысқаруы жалпы өнім көлемінің төмендеуіне әкелді. Былтыр шаруалар 486,9 мың тонна тазартылмаған күріш жинады, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 3,4% аз.
Шикізатты өңдегеннен кейін дайын дәнді дақылдар екі есе көп өндірілді: астықтан күріш жармасы өндірісінің үлесі 46%-ын құрады. Айтпақшы, бұл дақылды өңдеу қарқыны 2019 жылдан бері тұрақты өсуде. Үш жыл бұрын ол небәрі 25,7%-ды құраған.
Осы фактордың арқасында алымдардың төмендеуіне қарамастан соңғы бір жылда елімізде дайын күріш өндірісі 6,3% өсті. Былтырңы қаңтар–желтоқсан айларында күріш өсірушілер палаудың негізгі ингредиентінің 223,9 мың тоннасын өндіргенін хабарлады. Соңғы жылдардағы өндіріс көрсеткіштерін қарастыратын болсақ, 2022 жылғы көрсеткіштерді рекордтық көрсеткіш деп атауға болады.
Шикізат жинау көлемінің төмендеуі қаржылық көрсеткіштердің төмендеуіне әкелді. Былтыр оңтүстік диқандары күріш өсіріп 37,7 млрд теңге тапты. Бұл өткен маусыммен салыстырғанда 17,8% аз (45,8 млрд теңге).
Тазартылмаған күріштің жалпы өнімі құнының динамикасы соңғы бес жылда күрт өзгерді. Егер 2019 жылы өсім 44,4% болса, 2020 жылғы коронадағдарыста сала құлдырады, содан кейін өндіріс көлемі 3,9% қысқарды. Бірақ 2021 жылы фермерлер жоғалтқан уақыттың орнын толтырып, бірден 20,6% ұлғайды.
Дегенмен, Қазақстанда өсірілетін күріш елдің өз қажеттілігін өтеуге әлі де жеткілікті. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының мәліметтеріне сүйенсек, ҚР-дағы жартылай қауыздық, қауыздық немесе жарылған күріштің жергілікті өндірушілері сұраныстың 95,4%-ын қамтамасыз етеді. Қалған 4,6%-ы импорт. Қазақстандықтар бұл дәнді дақылдың аз мөлшерін ұзын дәнді күріштің элиталы сұрыптарымен әйгілі Үндістан мен Пәкістаннан сатып алады.
2022 жылы ҚР-ның ішкі нарығында 128 мың тоннаға жуық күріш сатылды. Соңғы бір жылда ішкі нарықтың сыйымдылығы үштен бірден астамға өсті: 2021 жылы ҚР-дағы сатылым бар болғаны 96,9 мың тоннаны құрады.
Осы ауылшаруашылық дақылының өңделген өнімінің жартысына жуығын қазақстандық компаниялар экспорттайды: 106,7 мың тонна жартылай қабықшалы, қауыздан тазартылған немесе жарылған күріш және жалпы алғанда 108,5 мың тонна күріш жармасы (қазақстандық экспорттаушылар ол үшін 52,9 млн АҚШ долларын алды).
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі, әдетте, ұсақталған күріш шетелге кететінін, Қазақстанда оған сұраныс жоқ екенін айтады. Бірақ Ресейде сыраны қазақ күрішінің кесінділерінен қайнатады. Айтпақшы, солтүстік көрші — қазақстандық күріштің негізгі импортшысы. Былтыр шетелге шығарылған бұл өнімнің жартысына жуығы — 52,7 мың тоннасы Ресей Федерациясына (48,6%) тиесілі. Тәжікстан да 21,7% үлеспен негізгі сатып алушылардың қатарында. Сауда серіктестері арасында Түркіменстан (7,8%), Украина (6,9%), Өзбекстан (2,2%) және т. б.
Былтыр да осы жарма бағасының рекордтық өсуімен ерекшеленді: күріш бірден 36,5% қымбаттады. Қазақстанда күрішке тұтыну бағасының мұндай жоғары индексі соңғы жылдары байқалмаған.
ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша, 2022 жылдың желтоқсан айында елде бұл өнімнің бір килосы орташа 502 теңгені құрады, ал кейбір ірі қалаларда оның құны әлдеқайда жоғары болды. Мысалы, елордада 2022 жылдың желтоқсан айында күріштің килосы 707 теңге, Оралда 652 теңге, Атырауда 638 теңге, Ақтөбеде 595 теңге болды.
Биылғы сәуір айында Қазақстанда күріштің бір килосы орташа есеппен 568 теңгені құрап отыр, яғни секторда бағаның орасан өсуі жалғасуда. Жыл басынан бері бағаның өсуі 14,1%-ды, ал бір жыл ішінде бірден 43,9%-ды құрады.
