2021 жылы қазақстандық қалаларда нәресте өлімі туған мың нәрестеге шаққанда 10,46 адамды құрады. Бұл көрсеткіш 2019 жылдан бері айтарлықтай өсті. Бұл ретте, ресми статистика атап өткендей, ауылдық жерлерде балалар нәресте кезінде қалаларға қарағанда екі есе сирек шетінейді.
2020 жылы карантин жылының басында және соңында жүкті болған әйелдер Денсаулық сақтау жүйесіне үлкен күш түсірді және сала басшылығы басқа ауруларға қатысты, АМСК-пен (алғашқы медициналық-санитарлық көмек — ред.) жағдайды өз бақылауынан шығарып алған сыңайлы.
Ол ана мен бала саласындағы кез-келген патологияны немесе тәуекелдерді уақтылы анықтау мәселелерімен айналыспады. Нәтижесінде біз 2021 жылы нәрестелер өлімінің көбеюіне тап болдық,
деп Informburo басылымына түсініктеме берді Денсаулық сақтау саласының талдаушысы Әли Нұрғожаев.
Іс жүзінде пандемияның салдары әлі толық зерттелген жоқ, тіпті Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) да бұған зерттеулермен расталған нақты тұжырымдары жоқ. Тек болжамдар ғана бар.
Жоғары санаттағы педиатр, Денсаулық сақтаудың бұрынғы вице-министрі Тамара Вощенкова нәрестелер өлімінің өсуі ковидпен де, Денсаулық сақтау жүйесіндегі олқылықтармен де байланысты емес, ата-ана болуға шешім қабылдаған ерлі-зайыптылардың биологиялық денсаулығына деген тұтынушылық көзқарасының тікелей салдары деп есептейді.
Кеш босану, денсаулықтың нашарлығы
— Тамара Анатольевна, медициналық мекемелердің жабдықталу деңгейі және жалпы денсаулық сақтау шығындары өсіп жатыр, дегенмен нәрестелер өлімі де өсуде, бұл қалай болғаны?
— Жаңа туған нәрестелер үшін ана мен әкенің денсаулық жағдайы үлкен маңызға ие. Бұл жерде медициналық көмектің сапасы соншалықты маңызды емес, әйелдің алғашқы босанған кездегі жасы, ұрықтанған мезгілдегі болашақ ата-ананың саулығы маңызды.
Қазір әйелдер кеш туып жатыр. Егер бұрын 25 жастағы әйелдерді кеш туатындар деп атайтын болсақ, қазір 90% әйел 30 жастан кейін алғаш рет ана болады. Алайда біз табиғатты алдай алмаймыз, бәріміз қартаямыз және бұл процестерді бәсеңдету үшін әлі ештеңе ойлап табылған жоқ.
Меніңше, біз бірінші кезекте денсаулық сақтау жүйесінің жай-күйі туралы емес (шын мәнінде жағдай соншалықты нашар емес), әйелдердің денсаулығы туралы, олардың дені сау балалар туғысы келетіндігі және сол үшін олар не істейтіні туралы айту керек деп ойлаймын.
Бұрын нәрестелер өлімінің көрсеткіштері 1000 нәрестеге 30, 40 болатын. Қазір 10, бұл дамыған елдердің көрсеткіші
— Яғни, бұл көрсеткіш дабыл қағатындай емес пе?
— Бала өлімі кез келген жағдайда дабыл қағуға тұрарлық мәселе. Денсаулық сақтау ұйымдары басқаратын ресурстар бар, бүгінде олар басқарылады, сондай-ақ биологиялық денсаулық басқаратын ресурстар бар, мұнда денсаулық сақтау ұйымдарының басқаруы жүрмейді. Есесіне сау бала туғысы келетін қоғам оны басқара алады.
Яғни, нәресте өлімі, әсіресе ерте шетінеу сияқты көрсеткіштерде барлық жауапкершілікті тек денсаулық сақтау жүйесіне жүктей салуға болмайды.
Мәселе жүйеде емес
— Денсаулық сақтау жүйесіндегі тәжірибеңізге сүйеніп не айта аласыз? Адамдар өз денсаулығына немқұрайлы қарай ма?
— Көпшілік олардың денсаулығы олардың проблемасы емес деп ойлайтын сияқты. Мысалы, Денсаулық сақтау жүйесінің проблемасы, тек өзінікі емес. Бірақ іс жүзінде бұл әр адамның өз жауапкершілігі, денсаулығына ұқыпты қарау дағдылары отбасында бала өмірінің алғашқы күндерінен бастап — дұрыс тамақтанудан бастап, режим мен салауатты өмір салтын ұстануға дейін енгізілуі керек.
Көп нәрсе денсаулық сақтау жүйесіне байланысты болғанда бәрі қисынды болды.
Бірақ жүйе сапалы түрде өсті, көрсеткіштер жақсарды
— перзентханалардағы эпиджағдай, шұғыл және жоспарлы медициналық көмек көрсету, жүкті әйелдерді дұрыс бақылау. Қазір нәресте денсаулығының көрсеткішіне әсер ететін басқа да маңызды құндылықтар бар. Бұл көрсеткіштерді басқа биологиялық индикаторларды қосу арқылы ғана жақсартуға болады. Мысалы, биологиялық денсаулық.
— Нәресте өлімінің өсуіне Қазақстанда 500 граммнан асатын балаларды күтетіні әсер етуі мүмкін бе? Туған кезде олардың өмірін сақтап қалады, бірақ олардың өмір сүру ұзақтығы қандай?
— Әсер етпейді, өйткені 500 грамм балалар өлгендер тобына кірмейді. Егер баланың өмірін сақтап қалса, ол бір жасына дейін тірі болады. Бұл тұрғыда өлім-жітімді азайтудың медициналық факторы төмендеудің пайдасына жұмыс жасады.
Ал балалар шала, ауру болып және туа біткен ақаулармен тууының себебі не?
Мұның бәрі ата-аналардың биологиялық денсаулығының сапасының салдары. Және бұл адамдар үйленіп, бала туғанда емес, одан бұрын басталады. Биологиялық денсаулық — бұл ұрпақтан ұрпаққа берілетін мұра. Егер сіз оған қамқор болсаңыз, басқа әңгіме, ал егер генетикалық және басқа да ауытқуларды жинай берсеңіз, ол жоғалады.
Енді генетикалық мұра және кейінгі ұрпақтардың биологиялық денсаулығы мәселесі өткір мәселе. Ал біз бұл туралы ойламаймыз, әрдайым Денсаулық сақтау саласына жаба саламыз. Бірақ бұл шектеу таусылды, Денсаулық сақтау енді қол жеткізілген деңгейден төмендемейді, ол қалай емдеуді біледі. Енді адам өз денсаулығы туралы өзі ойлануы керек.
Өмір үшін биокүрес
— Мен 2021 жылғы нәрестелер өлімінің көрсеткіші — бұл ең жоғары көрсеткіш екеніне күмәнім бар. Сірә, өсу одан әрі жалғасады. Әдетте мұндай зерттеуді кәсіби түрде жүргізетін сарапшылар қазір бала туып жатқан әйелдер мен ерлер қашан туғанын көреді. Олар өткен ғасырдың 90-шы жылдарында дүниеге келгендер, көптеген отбасыларда балалардың дұрыс тамақтануы, күтімі және өмір салты туралы әңгіме болған жоқ.
— Бәлкім, 2021 жылы нәрестелердің шетінеу көрсеткішінің өсуіне 2020 жылы ковидпен ауыратындардың саны көбейіп, жүйе басқа ауруларды ысырып тастап, сонымен күресуіне байланысты шығар?
— Жоқ! Біздің айналамыздағы инфекциялар мен вирустар ковидке дейін де, одан кейін де дамыды. Әрине, ковидтен өзге, басқа да қауіпті вирустар болды. Бұл вирустар мен инфекциялар әрқашан болған.
Керісінше, ковид кезінде денсаулық сақтау жүйесі жинақы жұмыс істеді деп санаймын.
Пандемия іс жүзінде көптеген процестерді жандандырды
Адамдар иммунитеті туралы ойлана бастады. Өз денсаулығына қамқор болуды жалғастыратын адам келесі вирустарға қарсы тұруға дайын болады. Вирустар мен бактериялар адамдармен күресуде, адамдар вирустармен күреседі, бұл қалыпты биологиялық процесс. Адамның иммунитеті неғұрлым күшті болса, өмір сүру мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады.
Сондықтан шындыққа тіке қарайық — жаңа туған нәрестелер көбінесе денсаулық сақтау жүйесінің кінәсінен емес, дені сау емес ата-аналары «берген» нашар денсаулықтың кесірінен шетінейді. Мемлекет бұдан былай бұл басқарылмайтын процеске әсер ете алмайды.
