Қазақстанда жұмыс істейтіндердің шамамен 10%-ы платформалық жұмыспен айналысушылар деп аталады, олар үшін фриланс қосымша табыс көзі емес, негізгі табыс көзіне айналып отыр.
Жуырда ғана президент қол қойған әлеуметтік кодексте ақыры бос жұмысшылар мен олардың жұмыс берушілері арасындағы салық, әлеуметтік аударымдар мен зейнетақы жарналарын төлеу мәселелері реттеледі. Бұл өзгерістер кемінде 500 мың қазақстандық фрилансердің өміріне қалай әсер ететіні туралы Қазақстандағы бизнес пен фрилансерлерге арналған Quick Work платформасының бас директоры Арина Пирогова мәлімдеді.
Қызметкерлерді жалдау – шындық
— Қазір еңбек нарығы жұмыспен қамту тұжырымдамасының өзін реформалауға белсенді түрде көшуде. Платформа арқылы жұмыс істеу түсінігі қазірдің өзінде әбден үйренікшікті болды. Бұл еркін жұмыспен қамтылғандар мен қосымша жұмыспен қамтылғандар санының артуына байланысты. Жұмыстың түр-түрі бар, олардың кейбіреулері әлі реттелмеген және жартылай сұр аймақта орналасқан. Енді Әлеуметтік кодексте көрсетілген жаңартулардың қабылдануымен жағдай өзгеретін болады, — дейді сарапшы.
— Ал қазақстандық еңбек нарығы, мысалы, өзге дамыған елдердей гик-экономиканың ауқымына дейін өсті ме?
— Әлбетте. Платформа арқылы жұмыспен қамту түсінігінің өзі қазір барлық жерде кең таралған. Қазірдің өзінде өмірдің барлық дерлік салаларында, соның ішінде жұмыспен қамтуда, өзінің цифрлық қызметтері бар. Цифрлық делдалдар арқылы қызметтерді тұтыну неғұрлым танымал болған сайын, соғұрлым платформалар орындаушыларды қажет етеді.
Осы қызметтердің басында платформалар арқылы жұмыс істеу азаматтар үшін қосымша табыс табу амалы болса, қазір бір реттік тапсырыстар көптеген адамдар үшін жұмыс күндеріне, апталарға, тіпті айларға айналды. Сондықтан мұндай жұмыспен қамтылғандар үшін әлеуметтік кепілдіктер мәселесі өзекті бола түсуде
Халықаралық еңбек ұйымының мәліметі бойынша 2010 жылдан бері онлайн жұмыспен қамту немесе тікелей жалдауды ұсынатын цифрлық платформалардың саны дүние жүзінде бес есеге өсті. Әлем бойынша платформалар арқылы жұмыс істейтіндердің саны да артып келеді.
Түрлі бағалаулар бойынша, әлемдегі экономикалық белсенді халықтың 10-нан 15%-ға дейіні платформа немесе цифрлық қызмет көрсету арқылы жұмыс істеп көрген. Дүниежүзілік еңбек ұйымы экономиканың жобаларды жоспарлауға қайта бағдарлануы және қызметкерлерді жұмысқа қабылдауға емес, жалдауға көшуі арқылы пайда болған бұл үрдістің одан әрі нығаюын күтуде.
Қазақстанда, Еңбек министрлігінің мәліметі бойынша, 2022 жылдан бері 500 мыңға жуық платформа жұмысшылары бар. Бұл елдегі барлық жұмыспен қамтылғандардың шамамен 10%-ын құрайды. Олар Әлеуметтік кодексте көрсетілген өзгерістерді бірінші болып сезінеді
Яғни, кодекс күшіне енгеннен кейін бұрын қызмет тұтынушылары мен орындаушылар арасындағы іс жүзінде тек ақпараттық бөлігі болған Яндекс немесе Glovo сияқты онлайн платформалар оферталарға қол қою және салықтар мен әлеуметтік аударымдарды төлеу туралы міндеттемелерді қабылдау арқылы орындаушылармен қарым-қатынастарын заңдастырулары тиіс.
Шындығында, мұндай платформалар енді мәртебесі бойынша кәдімгі жұмыс берушілерге ұқсай түседі. Өйткені, заңды жұмыспен қамту зейнетақы жарналары мен медициналық сақтандыруға қолжетімділіктен бөлек, банктік несиелендіруге де мүмкіндік береді. Және ол қосымша жұмыс па, әлде қызметтің негізгі түрі ме – маңызды емес.
Қымбатырақ, бірақ адал
– Платформалар мен орындаушылар арасындағы өзара әрекеттестік іс жүзінде қалай жүзеге асады?
— Тапсырыс беруші компания мен орындаушы жеке тұлға арасындағы келісім-шарт барынша жеңілдетілген болады және орындаушы қабылдауы қажет жария офертадан тұратын болады. Платформадағы салық төлеушінің идентификациясы қиындық тудырмауы үшін жеке кабинетте өзіңіз туралы қосымша ақпаратты көрсету қажет болады. Сонымен қатар, нарықта бизнеске оңай біріктірілетін және құжаттарға, төлемдерге, есептерге және салықтарға қатысты барлық процестерді автоматтандыруға болатын дайын технологиялық шешімдер бар. Сондықтан орындаушылардың өздері үшін мұндай өхгерістер біркелкі болады.
“Өзгерістер мемлекет үшін де тиімді. Еркін жұмыспен қамтылған жүздеген мың адам көлеңкеден шығарылатын болады. Нәтижесінде бюджетке түсетін салық түсімдері артады, сондай-ақ мемлекеттік жұмыспен қамту статистикасы түзетіледі
Жариялау сатысында-ақ билік жобаны іске қосу аясында кем дегенде 300 мың бейресми жұмыспен қамтылғандар ақталатынына сенетінін хабарлады.
— Платформалардың өзі осы өзгерістерге дайын ба? Олар үшін жылдар бойы үйреншікті болған әрекеттері агрегаторлар үшін де, орындаушылар үшін де қаржылық жағынан өзара тиімді болып келді.
— Операциялық қызмет тұрғысынан алғанда, ашықтыққа көшу қандай-да бір қиындықтар әкелетіні екіталай. Бірақ салықтық шығындарға келетін болсақ, агрегаторларға қысым күшейетіні сөзсіз.
“Бұл қосымша шығындардың клиент үшін түпкілікті құнына немесе орындаушылар үшін гонорарлар сомасына қосылуына әкелуі мүмкін. Және біз екіншісі дұрыс деп ойлаймыз
Иә, комиссиялар аздап артуы мүмкін, бірақ есесіне орындаушылар әлеуметтік артықшылықтарға толықтай ие болады – бұл әділ алмасу.
Нәтижесінде, менің ойымша, алдағы өзгерістер барлық нарық қатысушылары үшін тиімді болады. Платформалық жұмыспен қамту мемлекет үшін ашық бола түсуде. Платформаларда жұмыс істейтіндердің өздері лайықты әлеуметтік кепілдіктерге қол жеткізеді. Платформалар – олармен жұмыс істеуге ынталы көптеген орындаушыларға ие болады, себебі мұндай кепілдіктердің жоқтығы көптеген адамдар үшін кедергі болып жүруі мүмкін.
