COVID-19-дан айыққаннан кейін иіс сезуден зардап шеккен шамамен 15 миллион адам келешекте деменциядан зардап шегуі мүмкін.
Ғалымдар дабыл қақты. Коронавирус егде жастағы адамдардың миына кері әсерін тигізуі мүмкін. Бұл Альцгеймер ауруына ұқсас өлімге әкелетін дерттің түрі. Зерттеу нәтижелеріне сүйенсек, COVID-19 инфекциясымен ауырған адамдарда нейродегенеративті ауру қаупінің жоғарылауы мүмкін екендігі айтылады. Сарапшылар Аргентинада қарт адамдардың жағдайын зерттеп, олардың ойлау және сақтау кабілетінің төмендегенін анықтаған. Олар 6 ай бұрын коронавирустан айыққандар. Ал Нью-Йоркте жүргізілген зерттеулер тұрғындардың қан құрамында деменцияға байланысты ақуыздарды тапты.
Коронавирусты жұқтырғаннан кейін 3-6 айға дейін дәрігерлердің бақылауында болған 300 егде жастағы адамның шамамен 20 пайызы ұмытшақтыққа тап болған. Ал 34 пайызы одан ауыр түріне шалдыққан. Олар есте сақтау қабілетінің бұзылуынан бөлек, миына дұрыс сөз түспей қалатын жағдайларға жеткен.
Аурудың ауыр түріне шалдыққандар иіс сезбей қалған. Journal of Neurophysiology атты нейрофизиология журналының ақпаратына сәйкес, мұрынның жоғарғы жағында, иіс сезу нерві мидағы иіс сезу шамына енетін жердің жанында орналасқан иіс сезу эпителийі коронавирус жұқтырған адамдарда жоғары вирустық жүктемені көтереді. Иіс сезу шамы иісті өңдеу үшін мидың басқа аймақтарына сенсорлық ақпаратты жіберетіні атап өтілген. Бұл аймақтар оқу, есте сақтау және эмоциялармен байланысты.
Белгілі болғандай, иіс сезу эпителийінің шамға жақын орналасуына байланысты COVID-19 қалпына келгеннен кейін де мидың когнитивтік функцияларына әсер етуі мүмкін. Иіс сезу қабілетінің төмендеуі кейде Альцгеймер немесе Паркинсон сияқты дегенеративті аурулардың ерте белгісі болып табылады.
Өткізілген тәжірибелердің нәтижелері Альцгеймер қауымдастығының отырысында талқыланды. Ғалымдар зерттеу жұмыстарын әрі қарай жалғастыратынан мәлімдеді. Олар COVID-19 індетінің Альцгеймер ауруы немесе мидың басқа да ұқсас ауруларының пайда болуына қаншалықты әсер ететінін анықтап, алдын алу шараларын қарастыратын болады.
Деменция деген не?
Деменция кем дегенде екі ми функциясының өзгеруімен көрінеді: есте сақтау қабілетінің төмендеуі, пікірдің немесе тілдің бұзылуы. Төлемдер төлеу немесе таныс жерлерде адасып кету сияқты күнделікті іс-әрекеттерді орындау қиындықтары. Деменция — бұл прогрессивті және өте мүгедектік бұзылулар. Ерте кезеңдерде олар байқалмай қалуы мүмкін, бірақ олардың дамуы ілгерілеген сайын, одан зардап шегетін адамдардың өмір сүру сапасын айтарлықтай өзгертетін белгілер пайда болуы мүмкін.
Әртүрлі зерттеулер 2030 жылы ақыл-есі кем адамдар саны шамамен 73,6 миллион, ал 2050 жылы шамамен 135,5 миллион адам болады деп болжайды.
Деменцияның алғашқы белгілері
- Дұрыс сөз табудағы қиындықтар: «Тілімнің ұшында» деп жиі сөзді дұрыс таңдай алмай қалады.
- Ұмытшақтық: Кейде кілттердің немесе телефонның қай жерде жатқанын ұмытып кету болып жатады. Алайда кеше қандай тамақ ішкенін есіне түсіре алмаса, жағдай қиын. Өзіңізді тексеру үшін соңғы 3 күнде не істегеніңізді есіңізге түсіріп көріңіз.
- Мазасыздық, күдік: Кез келген нәрсеге мазасыздану да – демнцияның бір белгісі. Болмашы затқа күдіктенеді, айналасына сенбейтін болады.
- Көңіл-күйдің өзгеруі, депрессия: Деменция синдромы бар жандар жиі күйзеліске ұшырайды.
- Тұлғаның өзгеруі: Мінез, темперамент күрт өзгеруі мүмкін. Экстраверт адам тұйық болып кетеді немесе интроверт жан бәрімен араласқысы келеді. Қызығушылығы да ауысады.
- Заттарды үнемі жасыру, тығып қою: Көзілдірікті «жоғалып кетпес үшін» жасыру керек деп оны қайда қойғанын ұмытып қалады.
Деменцияның алдын алу жолдары
- Көбірек қозғалыңыз: Дене белсенділігі миды қанмен жақсы қамтамасыз етеді және оның қалпына келуіне көмектеседі. Көбірек жүріңіз, велосипед айдаңыз.
- Адамдармен араласыңыз: Тіпті қаламасаңыз да адамдармен араласыңыз. Әлеуметтік белсенділік ми үшін ауа сияқты.
- Миыңызды жаттықтырыңыз: Кітап оқыңыз, жұмбақтар мен кроссвордтарды шешіңіз. Тіл үйреніңіз, жаңалықтарды қадағалаңыз. Күн сайын жаңа нәрсені үйренуге тырысыңыз.
- Темекі, ішімдік: Темекі мен ішімдіктен аулақ болыңыз. Никотин деменция ауруын қоздырады.
- Витамин тапшылығына жол бермеңіз: Д дәрумені жетіспесе, ол деменцияның дамуына алып келеді. Сол үшін дұрыс тамақтаныңыз.
- Ұйқы: Өзіңізді күніне кемінде 7-8 сағат сапалы ұйқымен қамтамасыз етіңіз. Бірақ 10 сағаттық ұйқы да деменцияны тудыруы мүмкін. Егер сізде ұйқысыздық, ашығу немесе апноэ байқалса, дәрігермен ақылдасып, көмек сұраңыз.
Деменция белгілері байқалса не істейміз?
Соңғы үш күнді есіңізге түсіріңіз. Не жедіңіз, не кидіңіз, т.б. Ми шабуылын жасап көріңіз. Егер жағдай қиын екенін байқасаңыз, дәрігерге көрінген жөн. Ол сіздің миыңызды түсіріп, не болғанын анықтайды. Дер кезінде емдеу шараларын жасайды.
