Covid-19 коронавирустық инфекциясы планетадағы ең маңызды ауру атағын жоғалтып жатыр. Жаздың ортасына қарай ковидке қатысты шектеулерден сауда үйлерінде вакцинация туралы куәліктің немесе әуежайда ПТР-тест сұрайтын елдер де бас тартатын сияқты.

Бір қарағанда, SARS-CoV-2-нің қатігез коронавирусына қатты соққы жасалды. Пандемия кезінде ауырып қалғандар, сауығып кеткендер, коронавирустық пневмониямен ауыратын науқастар немесе вакцина алғандар туралы мәліметтерді жүйелі түрде жариялап отырған көптеген қазақстандық сайттар назарын өткір тақырыптарға аударғаны қашан…

Бұл қисынды да. Мамырда Қазақстанда коронавирустан зардап шеккендердің саны бірнешеу ғана болса, маусымның екінші жартысында олардың саны қайтадан өсе бастады. Ресми статистикаға сәйкес, күн сайын елде коронавирус жұқтырғандар саны 13-тен 17 адамға дейін тіркеледі, ал 23 маусымда 42 адам болған. Мұнда басты сөз «тіркелген». Инфекцияның нақты тасымалдаушылар саны белгісіз.

Алайда, ауырғандардың саны өсуіне қарамастан, отандық сарапшылар мен олардың шетелдегі әріптестері дабыл қағуға асықпайды. Шамасы, ковид, бұрын болжанғандай, біртіндеп маусымдық ауруға айналады – тұмау немесе суық сияқты, айтпақшы, коронавирустың кейбір түрлерінен туындауы мүмкін.

Өздеріңіз білетіндей, SARS-CoV-2 адамға әсер ете алатын жетінші коронавирус болды. Бұған дейін адамдар HCoV-229E және HCoV-NL63 Альфа коронавирусымен, сондай-ақ HCoV-OC43, HCoV-HKU1, SARS-CoV және MERS-CoV бетакоронавирустарымен ауырған. Енді олардың тізіміне тағы бір бетакоронавирус қосылды – SARS-CoV-2.

Сондықтан, егер суық тигенде, тіпті ковид жағдайында да ыстық түсіретін дәрі ішіп, дәрігерлердің барлық қажетті талаптарын орындап, дүрбелеңге салынбаса, бір аптадан кейін әдеттегі өмір салтына – оқуға, жұмыс істеуге және көңіл көтеруге оралуға болады. Сонымен қатар, тәжірибе көрсеткендей, тіпті вакцинация жасағандар да коронавирустық инфекцияны жұқтырады. Тіпті бірнеше рет вакцинацияланған болса да.

Айта кету керек, вакцина шынымен инфекциядан толық қорғамайды, бірақ ол әлі күнге дейін аурудың ауыр ағымынан сақтандырады. Әрине, бұл оптимизм тудырады. Жер бетінде пайда болған сәттен бастап вирустар мен бактериялармен өмір сүруге дағдыланған адам Қытайдың Ухань қаласынан шыққан «тозақтың отындай» болған аурумен де бейбіт қатар өмір сүруді үйренді.

Екінші жағынан, егер ковид әдеттегі маусымдық ауруға айналса және оған қарсы вакцина жүз пайыз кепілдік болмаса, онда бәрі біз қалағандай керемет емес.

Мысалы, жаңа зерттеу барысында ғалымдар ковидтің салдары мен нейродегенеративті аурулардың алғашқы кезеңдерінің ұқсастығын анықтады. Ла Троба университетінің австралиялық биологтары және олардың еуропалық әріптестері Nature Communications ресурсында «SARS-CoV-2 вирусы тудыратын ақуыздар Альцгеймер науқастарының миында кездесетін сияқты кластерлер түзе алатыны» туралы егжей-тегжейлі мақала жариялады. Гипотезаға сәйкес, бұл ковидтің ұзақ ағымымен ауыратын көптеген пациенттерде тұрақты неврологиялық белгілерді түсіндіретін механизм: сананың тұмандануы, есте сақтау қабілетінің бұзылуы және бас ауруы.

Шын мәнінде, коронавирустық инфекциямен ауырған адам Альцгеймер немесе Паркинсон сияқты аурулардан туындайтын салдарға ұшырауы мүмкін. Егер қосымша зерттеулер ақуыздың жинақталуы ұзақ ковидке жауап беретінін растаса, симптомдарды емдеу үшін нейродегенерацияға қарсы қолданыстағы препараттарды қолдануға болады. Алайда олардың тиімділігі, өкінішке орай, көңіл көншітерлік емес. Когнитивті бұзылулар тіпті Covid-19 асимптоматикалық түрінде де пайда болады және бірнеше айға созылады.

Сонымен қатар, ауыр ковид егде жастағы адамдарға немесе ауыр созылмалы аурулары бар науқастарға тән болса да, балалар мен жасөспірімдер де босаңсымауы керек. The Lancet Child and Adolescent Health медициналық журналында жарияланған мақалаға сәйкес, балалардағы көп жүйелі қабыну синдромы (MIS-C) – ковидтен кейінгі өмірге өте қауіпті асқыну мәселесін зерттеді.

Ғалымдардың есептеулері көрсеткендей, MIS-C алдын-алу тұрғысынан вакцинацияның тиімділігі 94% құрады, алайда коронавирусты жұқтырған вакцинацияланған балаларда MIS-C даму жиілігі 9 900 адамнан 1-уін құрады. Вакцинацияланбағандарда – үш есе жиі.

Мұндай жағдайда коронавирустың жаңа қауіпті емес штамдарының пайда болуына, жеке және ұжымдық иммунитеттің артуына ғана үміттеніп отырмай, сонымен қатар ковид пен оның салдарын, мысалы, MIS-С диагнозын қоюға мүмкіндік беретін медициналық инновациялардың пайда болатынына, ауруды жеңіл жеңе алуға мүмкіндік беретін препараттарға үміт болады.

Әрине, қолданыстағы COVID-19 тесттері SARS-CoV-2 инфекциясын тез анықтауға көмектеседі. Бұл адамның нақты ауру екенін түсіну үшін өте маңызды. Бірақ бұл жағдайда алтын стандарт иммуноферменттік талдау болып табылады, ол қымбат жабдықты пайдалануды және үйде коронавирусқа антиденелердің болуын анықтай алатын мамандандырылған қызметкерлердің жұмысын талап етеді.

Сонымен қатар, American Chemical Society Journal журналы кәдімгі глюкометр негізінде қарапайым және дәл тест әзірлеу туралы хабарлайды. Зерттеу авторлары жаңа біріктірілген (химиялық) ақуызға сезімталдықты арттыру әдісін ойлап тапты деп мәлімдейді. Осылайша, көп ұзамай қарапайым адам SARS-CoV-2 антиденелерінің болуын дербес анықтай алады және дененің ковидке қарсы қауіпсіздігі туралы қорытынды жасай алады.

Қалай болғанда да, ковид проблемасы мемлекеттік деңгейде артта қалса да, әркім өз денсаулығы мен жақындарының әл-ауқатына өз бетінше қамқорлық жасауы керек.