Қазақстандағы криптоиндустрияның дамуы. 2022.
Қазақстан хешрейт (ағылшынша «hashrate», барлық тау-кен жабдықтарының өнімділігін білдіреді) бойынша әлемдегі жетекші орнын жоғалтып, 2021 жылдың басындағы көрсеткішке қайта оралды. Қазақстан блокчейн технологиялары қауымдастығының (ҚБТҚ) соңғы мәліметтері бойынша, елдің жаһандық хешрейттегі үлесі 18,3%-дан 6%-ға дейін төмендеді. Мұндай ақпаратты 2 ақпанда Kazakhstan Blockchain Day 2023 форумының панельдік сессиясында ҚБТҚ Басқарма төрағасы Сапар Ахметов мәлім етті.
Бұл құбылыстың маңызды себептерінің бірі — «сұр» кеншілерден ішкі нарықтың «ағартылуы», оны заңдастыру. Сапар Ахметовтың айтуынша, ҚР-дағы рейдтер барысында криптоминерлердің 70%-ы электр қуатын өшіріп, елден шығып кеткен. Олар криптовалютаны жасырын түрде, өз қызметін жасырып және көп мөлшерде электр қуатын тұтынбайтын майнерлер туралы айтып отырмыз.
Өткен жыл тек «сұр» үшін ғана емес, Қазақстанда заңдастырып, бизнестің жаңа түрін көрсете бастаған «ақ» майнерлер үшін де қиын болды. Стресс факторы әлемдік криптоиндустрия тарихындағы биткоин бағамдарының рекордтық құлдырауы болды — жыл басындағы 41,5 мың АҚШ доллардан желтоқсанда 16,6 мың АҚШ долларға дейін төмендеді. Атап айтқанда, бұл цифрлық монета қазақстандық криптомайнерлер арасында ең танымал: Қазақстандағы тау-кен өндіруші фермалардың 98%-ы биткоиндерді өндіреді.
2022 жыл ферма иелері кен өндіруге салық төлей бастаған алғашқы жыл болды. 1 қаңтардан бастап тариф пайдаланылған энергияның киловатына 1 теңге деңгейінде бекітілді. Ranking.kz сайтына Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі (ЦДИАӨМ) берген ақпаратқа сәйкес, алғашқы үш тоқсанда кеншілер 2,3 млрд теңге (немесе Ұлттық банктің орташа жылдық мөлшерлеме бойынша 5,08 млн АҚШ доллары) көлемінде салық төлеген) бюджетке төлеген. Бұл көрсеткішті салыстыратын ештеңе жоқ. Бірақ елдің ең ірі дата орталықтарының салықтарының динамикасын жетекші ойыншылардың төлемдері бойынша ағымдағы деректермен бағалауға болады. Біз бұл туралы бұрын жазғанбыз.
2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап кеншілерге салық мөлшерлемесі сараланды және айтарлықтай өсті. ЦДИАӨМ мәліметтері бойынша, қазір ол жұмсалған электр энергиясының көлеміне ғана емес, оның бағасына да байланысты. Сатып алынатын энергияның құны неғұрлым жоғары болса, соғұрлым оған салық төмендейді. Тариф кВт үшін 1-ден 25 теңгеге дейін (орташа алғанда бір кВт үшін 10 теңге).
Сонымен қатар, қазір президенттің алдында қол қоюға «Қазақстан Республикасындағы цифрлық активтер туралы» заң жобасы жатыр. Оған сәйкес 1 сәуірден бастап майнерлер қызметін лицензиялап, басқа салықты — қосылған құн төлей бастайды. Егер Қасым-Жомарт Тоқаев заң жобасына қол қоятын болса, онда криптовалюта өндірушілері барлық басқа тауар өндірушілер сияқты алынған пайдаға байланысты салықты аударуы керек.
Кеншілердің өздері салық жүйесіне наразы. «Біздің ойымызша, мемлекетпен одан әрі пысықталуды қажет ететін бірнеше тармақ бар. Жаңа заң күшіне енген кезден бастап цифрлық майнингте алынған табысқа байланысты салық салудың ашық жүйесі бар. Сондықтан майнерлерге тұқтынған энергиясына қарап салық төлету болмайды. Өндірісте пайдаланылған ресурсқа пайда таппай тұрып салық салу қисынсыз. Бұл такси жүргізушісі үшін бензинге салық салумен бірдей», — деді форумда Қазақстандағы блокчейн және дата орталығы индустриясы қауымдастығының (ҚБДОИҚ) вице-президенті Сергей Путра.
Энергияны тұтынуға келетін болсақ, мемлекеттік органдар әзірге барлық кеншілердің — «ақ» да, «сұр да» энергияны пайдаланудың жалпы үлесін бағалай алмайды. Тиісті бөлім біріншілерден есепті ақпарат ала бастаса, соңғылары көлеңкеде қалады. Сергей Путраның айтуынша, «сұр» криптомайнерлердің тұтыну көлемі олардың заңдастырылған әріптестерінің көлеміне тең болды. Ranking.kz сауалына жауап ретінде ЦДИАӨМ майнерлер 2022 жылы пайдаланған электр энергиясының толық көлемін жариялады. Дереккөзге сәйкес, ол 1,55 млрд кВт⋅сағ құрады. Бұл көрсеткішті өткен жылғы жалпы тұтыну көлемімен — 112,9 млрд кВт⋅сағ («KEGOC» АҚ деректері) салыстырған кезде «ақ» кеншілер пайдаланған энергияның үлесі 1,4% құрады. Жылдық тұтыну көлемі туралы деректер бірыңғай жүйелік оператордың жедел ақпараты болып саналады және есеп бекітілгеннен кейін түзетілуі мүмкін.
Еске сала кетейік: жаңа заң жобасы кеншілерге елдің жалпы энергетикалық жүйесінен тікелей энергия алуға тыйым салады. Олар тек импортқа, жаңартылатын энергия көздеріне немесе өз генерациясына ғана сене алады.
Осыған байланысты Қазақстанның криптоиндустриясы, форум қатысушыларының пікірінше, ел үшін жаңа инвестициялық құндылық ала алады. Болашақта майнинг өз бетінше электр станцияларын салуы керек. Қазақстан электр энергетикасы қауымдастығының басшысы Талғат Темірханов былай деп түсіндіреді: барлығы Қазақстанның болашақта электр энергетикасы (газ немесе көмір) дамуының қай бағытымен жүретініне байланысты. Қазірдің өзінде қуаттылығы 50–100 МВт болатын шағын көмір электр станцияларының құрылысына инвестиция салуға дайын инвесторлар бар. Жоспарланғандай бұл электр стансалары еліміздің ортақ электр жүйесіне қосылмай, тек майнерлерге ғана жұмыс істеуі керек. Бұл идея еліміздің «жасыл» энергетикасын дамытудың негізгі қағидаттарына — экологиялық таза жаңартылатын көздерге көшуге сәйкес келмейтіндіктен әлі де талқылануда.
