Молдова президенті Майя Санду сәрсенбіде елдің мемлекеттік тілін «молдова» тілінен «румын» тіліне өзгерту туралы жарлыққа қол қойды. Бұған дейін атауды өзгерту туралы заң жобасын Молдова парламенті мақұлдаған болатын. Молдова билігі неге мұндай шешім қабылдады және ол нені өзгертеді, BBC саралап көрді.
Мен осында өмір сүретін және осы жерді жақсы көретін баршамызды румын тілі біріктіргенін қалаймын. Біз бүкіл әлем бойынша 27 миллионнан астам адам Еуропалық Одақтың ресми тілдерінің бірі – румын тілінде сөйлейміз,
деп жазды Санду Facebook-тегі аккаунтында.
Тілдің сипаттамасы ел Конституциясында, заң мәтіндерінде және барлық мемлекеттік құжаттарда ауыстырылады.
Билік мұны қалай түсіндірді?
Жарлыққа қол қойғаннан кейін Санду әлеуметтік желіде жазба қалдырып, молдаван және румын тілдері мен халықтарының ондаған жылдар бөлінуін жасанды және үшінші күштер үшін пайдалы болғанын мәлімдеді.
«Ондаған жылдар бойы бізге, Молдова Республикасының азаматтары румын тілінде емес, «молдаван» тілінде сөйлеуі тиіс деп күрескендер тек бір нәрсені қалады: халықтың бөлінуін», — деп жазды президент. — Себебі ұлтты бөлгеннен кейін оны бағындыру және бақылау оңайырақ. Бөлінген халық өзін қорғай алмайды, біріге алмайды. Бізді бөлуге тырысқандар лингвистика туралы емес, Молдованы мәңгілік ұлттық жанжалға душар етуді ойлады».
Бір тәулік ішінде пост 12 мың лайк пен 1,5 мың пікір жинады, олардың көпшілігі «құттықтаймыз!» дегенге саяды.
Неліктен дәл қазір?
Ресейдің Украинаға агрессиясы басталғалы бері Украина мен Румыния арасында орналасқан кішкентай Молдова өзінің қауіпсіздігіне алаңдай бастады.
Ресейлік зымырандар Украинадағы нысандарға барар жолда Молдованың әуе кеңістігіне кіріп кеткен жағдайлар болды. Олардың қоқыстары Украинаның Әуе қорғанысы күштерінің жұмысының нәтижесінде Молдова ауылдарының аумағына да құлады. Ресейдің Украинаның энергетикалық инфрақұрылымын атқылауы Молдованың энергетикалық жүйесінде ақау тудырды.
Сонымен қатар, Молдова билігі Мәскеудің елге қатысты сөз саптауларын ашық түрде қоқан-лоқы көрсету деп есептейді және Кремль Молдовадада төңкеріс жасамақ болды деп айыптады. Елде жаппай наразылықтар жалғасуда, олардың қатысушылары Санду үкіметін қатты сынға алып, Ресейге қолдау білдіруде.
Президент Майя Санду Батыстың қолдауына ие болу үшін бар күшін салып жатыр. Өткен маусымда Молдова Украинамен бірге Еуропалық одаққа кіруге үміткер ел мәртебесін алды.
Кейбір сарапшылардың пікірінше, қазіргі жағдайда мемлекеттік тілдің атауын өзгерту Кишиневтің көрші Румыниямен — Еуропалық Одақ пен НАТО-ға кіретін елмен жақындасуының тағы бір қадамы болуы мүмкін.
Ел тұрғындары не деп жатыр?
Әлеуметтік желілердегі бірнеше мың лайктан басқа, биліктің шешімі Молдова қоғамында іс жүзінде ешқандай реакция тудырмады.
Ел тұрғындары үшін «румын тілі» тіркесі 1990 жылдардан бері тұрақты қолданыста. Сол кезден мектептердегі ұлттық тіл сабақтары бұрынғыдай молдаван емес, румын тілі сабақтары деп атала бастады. Ел тарихы жалпы білім беру институттарының бағдарламаларында «румындардың тарихы» деп аталды.
Румыния Әділет министрлігінің мәліметі бойынша, 2009-2021 жылдар аралығында Молдованың миллионнан астам тұрғыны Румыния азаматтығын алды – бұл ел халқының шамамен 39,5%-ы.
Бұрынғы кезеңде алынған румын төлқұжаттарын ескере отырып, бүгінгі күні Румыния азаматтарының кем дегенде жартысы – молдавандар.
Қоғамның көп бөлігі бұрыннан өздерін Румыниямен тығыз байланыстырады, сондықтан Молдовада мемлекеттік тіл мәртебесінің өзгеруі табиғи болып көрінеді.
Кім қарсы?
Майя Санду мен парламенттің шешіміне оппозиция мен ұлтшыл топтар қарсы.
Оппозиция – негізінен социалистер мен коммунистер – мұндай мәселелерді билік дәліздерінде емес, бүкілхалықтық референдум арқылы ғана шешуге болатынын айтады.
«Мен парламенттік комиссияларда: «Штефан чел Маре [XV-XVI ғасырлардағы Молдова княздігінің билеушісі] қай тілде сөйледі?» деп сұрадым. Молдаван тілінде. Михай Эминеску [XIX ғасырдың екінші жартысындағы ақын] өлеңдерін қай тілде жазды? Молдаван тілінде. Дмитрий Кантемир [XVII ғасырдағы Молдова княздігінің билеушісі] молдаван тілінде жазды», — деді Молдова Республикасы коммунистер партиясының (ПКРМ) жетекшісі, елдің экс-президенті Владимир Воронин Молдова баспасөзіне берген пікірінде.
Наурыз айының басында, Парламент заң жобасын қабылдағаннан кейін көп ұзамай, Кишиневтегі Конституциялық сот ғимаратында тілдің атауын өзгертуге қарсы акция өтті. Әр түрлі бағалаулар бойынша оған жүзге жуық адам келді.
Олардың айтуынша, билік әрбір молдаван үшін қасиетті – ата-баба тіліне қол сұғып жатыр.
