Әр түрлі шетелдік басылымдар Украинадағы соғысты егжей-тегжейлі баяндайды, әр мемлекеттің ұстанымын нақты қадағалайды. Қазақстан туралы белгілі бір көрініс қалыптасты…
Қазақстанды қуатты хаб құруға итермелеуде
Anadolu Agency жазуынша, соңғы уақытта Қазақстан президенті инвестиция тарту және өсу мен даму үшін жаңа мүмкіндіктер жасау мақсатында бірнеше бастаманы қолға алған. Пандемия және Ресейдің Украинамен соғысы Қазақстанды Сауд Арабиясымен, Иранмен және Грузиямен байланысты нығайтуға итермелейді. Бұл Қазақстанды энергетика, логистика және азық-түлік тасымалдау хабына айналдыруы тиіс. Бұл бастамалар Солтүстік-Оңтүстік және Шығыс-Батыс бағдарларының қиылысында өзінің қолайлы географиялық жағдайын пайдалана отырып, айтарлықтай жеңіске жете алатын бүкіл Орталық Азияның көлік-транзиттік әлеуетін ашу мақсатын көздейді. Бұған дейін Президент Тоқаев Қазақстан, Түрікменстан және Иран арқылы Солтүстік-Оңтүстік дәлізін, одан әрі Парсы шығанағы мен Африканы дамыту мәселесін талқылаған болатын. Қазақстан мұнай өндіретін ел ретінде Сауд Арабиясы тарапынан үлкен қызығушылық тудыруда…
Қазақстанның өзі Ауыл шаруашылығы өнімдерін – астықты, ұнды, етті Сауд Арабиясына экспорттауға қызығушылық танытып отыр. Тоқаев мырза Сауд Арабиясының инвесторларына Қазақстан халықтың жан басына шаққандағы суармалы жер көлемі бойынша әлемде екінші орын алатынын және жайылымға жарамды шаруашылық тұрғысынан бесінші орында — 444,79 миллион акр екенін еске салды. Қазақстан мен Сауд Арабиясы ынтымақтастықтың жаңа өңірлік шеңберіне өту жолдарын іздестіруде. Қазақстан таяу тарихи болашақта сансыз қаржылық қуатқа ие Сауд Арабиясынан инвестициялар тарту тәсілдерін іздейтін болады. Қазақстанға саудиялық инвестициялар келуі үшін бұл ел инвестициялар үшін ерекше жағдай жасауға дайын екендігін көрсетеді.
Қытай Ресейдің орнын басқысы келеді
Орталық Азия республикалары Ресейдің Украинаға қатысты әрекеттерін айыптамады да, қолдамады да, деп хабарлайды modern diplomacy. Олар не дерін білмей, болып жатқан әскери әрекеттерді қорқынышпен бақылап отыр. Бұл елдер жасаған кейбір әрекеттер Ресейдің қарсылығын тудырды. Авторитарлық елдер бола отырып, олар Украинаны қолдау үшін соғысқа қарсы митингілерге қатысушыларды қудаламады. Өзбекстан Ресейге жұмыс істеуге барған азаматтарына Украинаның әскери науқанына қатысатын Ресей әскерінің бөлімшелерінде қызмет еткен жағдайда жазалау шаралары туралы ескертті. Ал Орталық Азия мемлекеттерінің басшылары Мәскеумен өз байланыстарын қайта қарастыруда. Осы өңірмен өзінің ежелгі байланыстары қалыптасқан Қытай мен Түркияның ықпалын кеңейту үшін жаңа мүмкіндіктер ашылды.
Қытай үшін бүкіл Еуразия оның «Бір белдеу — бір жол» бастамасының өзегін құрайды, ал Орталық Азия Қытай доминионын құру жолындағы алғашқы саты болып табылады. Контейнерлер дәстүрлі түрде Қытайдан Еуропаға Ресей арқылы өтті, бұл Солтүстік бағыт деп аталады. Бірақ Ресей-Украина әскери қақтығысы, санкциялар мен сауда-логистикалық байланыстардың үзілуі Қытайды стратегиялық жоспарларын қайта қарауға мәжбүр етті. Қытай компаниялары Еуропаға Ресейді айналып өтіп, транс-Каспий көлік дәлізіне көбірек назар аударуда, оған Қытай «Бір белдеу — бір жол» орта дәлізін тағайындады. Батыстың ықтимал жазалау шараларын, сондай-ақ Еуразиядағы қиын саяси климатты елемей, «Маерск» (Дания) және «Нурминен» (Финляндия) сияқты компаниялар орта дәлізді байланыстыратын жаңа теміржол бағыттарын іске қосты. Бұрын Орта дәлізді өміршең емес деп санаған бірнеше қытайлық логистикалық компаниялар оған өз ағындарын қайта бағыттады.
Қытайдың өңірге қатысты ниетін бекіту мақсатында ҚХР Сыртқы істер министрі Ван И «Қытай + С5» форматы аясында Орталық Азия мемлекеттеріндегі әріптестерімен ресми кездесуге барды.
Қытай мен Ресейдің Орталық Азиядағы серіктестігіне келетін болсақ, ол бірлік пен бәсекелестік қағидаты бойынша өрбіді, бірақ Ресейдің Украинадағы әскери іс-қимылға ресурстары мен назарын аударуы Қытайды аймақпен қолда бар байланыстарды кеңейтуге және нығайтуға итермеледі және олармен ынтымақтастықты дамытудың кең өрісінен басқа нұсқалар қалдырмады.
Түркия — бұл аймақтағы тағы бір ойыншы, Мәскеудің назарын Украинаның әскери науқанына аудару аясында өз ықпалын белсенді түрде кеңейтуде. Ердоған президент Қасым-Жомарт Тоқаев тұлғасында Қазақстанмен көптеген шарттар мен келісімдер жасасты. Бүгінде «Байрактар» түрік дрондары Орталық Азияның барлық республикаларының назар аудартты. Түркия Ресеймен және Қытайдың «Бір белдеу — бір жолымен» бірге өзін сенімді серіктес ретінде бекіту жолдарын үздіксіз іздеуде. Ресейдің гегемониясының төмендеуі және аймақтағы елдердің басқа сенімді серіктестерді іздеуі Қытай мен Түркия үшін өз әсерін күшейтіп, кеңейте алатын өріс береді.
Ресейдің басып кіруі Орталық Азияның көзқарасын қалай өзгертті
Еmerging Еurope жазғандай, жақында Орталық Азия елдері көшбасшыларының төртінші консультативтік саммиті Ресейдің Украинаға шабуылынан кейін аймақтың барлық бес республикасы өзін көрген өте күрделі дипломатиялық жағдайдың бетін ашты. Осы елдердің басшылары Украинадағы Ресейдің арнайы операциясына қолдау көрсететін ештеңе айтқан жоқ. Сонымен қатар, олар баламалы сауда бағыттарын іздеу мәселесін белсенді талқылап, жалпы қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелерінің маңыздылығын атап өтті.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев бес республика одағы қандай да бір үшінші елге қарсы тұру мақсатын көздемейтінін айтты.
Амстердам университетінің Халықаралық қатынастар профессоры Себастиан Крапохль Қазақстан Ресейге сәл тәуелді деп санайды. Қазақстан украиндық сценарийдің өз ішінде қайталануынан қауіптенеді, ал Украинадағы соғыс прецедент туғызуы мүмкін.
Ресей аймақтағы қауіпсіздіктің негізгі провайдері болып қала береді — осы аймақтың әскери импортының үштен екісін бақылайды және Орталық Азия республикаларының барлық автократиялық көшбасшыларын қолдайды. Сонымен бірге, Өзбекстан сияқты, Қазақстан Ресейдің агрессиясына қарсы тұру үшін барлық бес республиканың ішінен жақсы орналасқан,
бұл туралы посткеңестік Орталық Азия елдерін зерттеуге маманданған Texas A&M University ғылыми қызметкері Эдвард Леммон мәлімдеді.
Леммон сонымен бірге Өзбекстан да, Қазақстан да Ресейдің әрекетін айыптамағанын, бірақ Ресеймен келіспейтіндіктен, Қазақстан ЛХР мен ДХР квазимемлекеттік елдерді мойындаудан бас тартқанын айтты.
Қазақстан бәрінен де қауіпті жағдайда, өйткені оның Ресеймен ортақ шекарасы, тығыз байланыстары, орыс халқының үлкен үлесі және ресейлік құбырларға қатты тәуелділігі бар.
Өзінің географиялық орналасуына байланысты Қазақстан азаматтары Украина соғысынан ең көп зардап шекті. Бұл ретте қазір осы соғысқа байланысты қазақстандық қоғамдағы нақты көңіл-күй туралы болжам жасау қиын болып көрінеді,
деп атап өтті Берлин Шығыс Еуропа және халықаралық зерттеулер орталығының маманы Беате Эшмент.
Леммон мұнымен тоқтаған жоқ. Ол украин соғысы және оның Қазақстанға әсері тақырыбын өрбітті.
Әрине, украиндықтарға деген жанашырлық пен ресейлік нео-империалдық амбициясының келесі құрбаны боламыз деген қорқыныштары бар. Бірақ ескі буын өкілдерінің, сондай-ақ Украинадағы арнайы операцияның Кремль әңгімесін қолдайтын адамдардың әсері айтарлықтай байқалады. Операцияға дейін Орталық Азия аймағында Қытай мен штаттарға қарағанда Ресейге жанашыр адамдар көп болды.
Украинадағы Ресей операциясына байланысты Қазақстан ықпалға көбірек ұшырайды. Меніңше, батыстық саяси шолушылардың көпшілігі бұл фактіні жіберіп алып жүр. Түркіменстан, Өзбекстан және Тәжікстанға келетін болсақ, олар үшін Ауғанстан өзекті,
деп қорытындылады Леммон.
Тәлібтер аймақтық интеграцияға алғашқы қадамдарын жасауда
The Diplomat 2022 жылдың 26 және 27 шілдесінде Ташкентте Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиеевтің шақыруымен Ауғанстанның іс жүзіндегі үкіметі — «Талибанмен» (ҚР-да ұйымға тыйым салынған) сындарлы диалог жүргізу үшін 20-дан астам елдің өкілдері жиналды. Бұл Мирзиеевтің Ауғанстан бойынша ұйымдастырып отырған екінші іс-шарасы.
Соған қарамастан, тәлібтерге белгілі бір шарттар ұсынылды – діни және саяси көзқарастарына қарамастан, Ауғанстанның барлық халықтарының өкілдері үшін кең қол жетімділік пен әлеуметтік лифт мүмкіндіктері. ЕО-ның Ауғанстан істері жөніндегі арнайы өкілі Томас Никлассон мырза және АҚШ-тың Ауғанстан жөніндегі арнайы өкілі Рина Амири ханым бұл туралы өз пікірлерін білдірді. Егер Ауғанстандағы адамның негізгі құқықтарын қорғауға нақты кепілдіктер берілмесе, олар тәлібтер режимінен толық бас тартатынын атап өтті.
АҚШ, Ресей, Қытай және Пәкістан өкілдерінің қатысуы Ауғанстанның Батыспен қарым-қатынасын қалыпқа келтіру және қалыпты экономикалық қызметті құру саласындағы келіссөздер беделін арттырды. Ташкент конференциясы Ауғанстанның Орталық Азия аймағының сауда-экономикалық жүйесіне біртіндеп кіруінің бастамасы болды.
АҚШ Ауғанстанның 3,5 млрд АҚШ долларын сақтап қоюға бұрын-соңды болмаған дайындығын көрсетті.
Ресей мен Еуразия бойынша американдық сарапшы Фредерик Старр мырза да осы іс-шараға қатысып, тәлібтердің экономикада өзін қалай көрсететіні олардың халықаралық қоғамдастықпен қалыпты қарым-қатынас орнатуға деген көңіл-күйінің нақты көрсеткіші болатынын айтты.
