Түркия президенті Реджеп Таип Ердоған Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесте сөз сөйлеп, соғыста жеңімпаз жоғын, әділ әлемге әрдайым дипломатия арқылы қол жеткізуге болатынын айтса да, Ресей басшысы Путинмен жеке кездесуде соғыс туралы сөз қозғамады.
Шетел басылымдарының хабарлауынша, Путин мен Ердоған 1,5 сағаттай әңгімелескен. Алайда ресми жария болғандары — украин астығы мен Ресей газының экспортын талқылауы.
Ресейлік агенттіктердің хабарлауынша, Путин мен Ердоған Түркияда газ хабын құруды талқылады. Путин кездесуде Түркияның ЕО елдерімен шекарасындағы бұл хаб газдың бағасы белгіленетін алаңға айналуы мүмкін екенін айтты. Бүгінде аспандап кеткен бағаларды ешқандай саяси боямасыз нарықтық деңгейге келтіріп, реттей алатынына сендірді.
«Еуропа қазір АҚШ-тың сұйытылған газын үш есе қымбатқа сатып алуға дайын. (…) «Түрік ағыны» қазір жақсы жұмыс істейтін жалғыз сенімді бағыт болғандықтан, Путин түрік шекарасында жеке хаб құруды ұсынды, содан кейін ол арқылы газбен қамтамасыз етуді қалайды»,
деді Ресей басшысының баспасөз хатшысы Дмитрий Песков журналистерге.
Алайда, еуропалық одақ, біріншіден, Ресейді Еуропаны бопсалау мүмкіндігінен айыру үшін, екіншіден, Кремльдің мұнай-газ экспортынан түсетін кірісін азайту үшін ресейлік газ сатып алуды барынша азайтуды қалайды. Песков айтқандай, Еуропа елдерімен хаб құру мәселесі талқыланбады.
Газдан бөлек, Путин мен Ердоған «астық мәмілесі» туралы сөз қозғады. Украинаның Қара теңіз порттарының құлпын ашу және олардан украиналық ауылшаруашылық өнімдерін экспорттау туралы келісім одан әрі жүзеге асыруға ұмтылыс.
Песков, Интерфакстың хабарлауынша, журналистерге кездесуде «тараптар ең кедей елдерге астықтың аз бөлігі барып жатқанымен келісті» және Ресей мен Түркия украиналық астық сатылатын кедей елдердің тізімін жасау керек пе деп ойланғандарын айтты.
Владимир Путин қыркүйек айында Украинадан барлық астық (қыркүйек айының басында мәлімделген кезде 80 кеменің 78-і) Еуропаға экспортталады деп мәлімдеді, алайда шілде айының соңында қабылданған астық мәмілесі бірінші кезекте ең кедей елдерді әлемдік азық-түлік дағдарысынан құтқаруды мақсат тұтқан.
Көп ұзамай дау шығып, Украина үкіметі Путин өтірік айтып тұр деп мәлімдеді: сол кезде Еуропаға астық экспортының 37%-ы кетті, екіншіден, украиндық астық қайда жеткізілсе де, кез-келген жағдайда әлемдік нарықты қанықтырады және кедей елдер зардап шегуіне ықпал етіп жүрген бағаны төмендетеді.
Украина талқыланбады
Путин мен Ердоғанның кездесуі алдында әр түрлі елдердің саясаткерлері мен баспасөзі Түркия соғыстан бейбіт жолмен шығуды табандылықпен ұсынып жүрген делдалдықтың болашағын зерделеді. Осы соғыстың басынан бастап Анкара Ресей, Украина және Батыс арасындағы тепе-теңдікті сақтауға тырысып жүр: украиндарды қару-жарақпен қамтамасыз ете отыра, Мәскеуге қарсы ауқымды санкциялар салмай келеді.
Алайда, Астанадағы кездесуде, Дмитрий Песковтың айтуынша, Украина тақырыбы бөлек талқыланбаған.
Ердоғанның Путинмен кездесуіне дейін Түркия-ЕО парламентаралық комитетінің төрағасы Исмаил Эмрах Карайель Түркия Мәскеудің Франциямен, Германиямен және Ұлыбританиямен келіссөздерін ұйымдастыру үшін жұмыс істеп жатқанын айтты.
Бір күн бұрын түрік Milliyet газетінде «Түркия Ресеймен бір үстелге Батыстың төрт ірі елін: АҚШ, Франция, Германия және Ұлыбританияны отырғызуды жоспарлап отыр» деген мақала пайда болды. «Бұл жоспар әлі барлық батыс астаналарына жеткізілген жоқ, бірақ ол АҚШ-қа жеке арналар арқылы берілді», — деп жазды басылым авторлары. Ұсыныстар Вашингтондағы кейбір анонимді шенеуніктердің мақұлдауына ие болды деп қосты.
Америкалық дереккөздерден, тіпті бейресми ақпарат көздерімен бұл ақпарат расталған жоқ. Егер мұндай жоспар шынымен бар деп есептесек, оның басты проблемасы — Украинаның шақырылған тараптарының тізімінде болмауы. Ал Киев Украинаның 15%-ын аннексиялау әрекетінен кейін Путинмен тікелей келіссөздер жүргізу мүмкіндігін жоққа шығарып қана қоймай, «Украинасыз Украина туралы сөйлесу жоғынан» қағидасын талап етіп келеді.
АҚШ мемлекеттік департаментінің ресми өкілі Нед Прайс сейсенбіде АҚШ-тың осы қағидаға адалдығын ашық айтты.
Журналистердің Ресей СІМ басшысы Сергей Лавровтың Мәскеудің Батыспен келіссөздерге дайындығы туралы айтқан сөздеріне түсініктеме беру туралы өтінішке Прайс АҚШ мұны диалогты бастау туралы сындарлы ұсыныс деп санамайтынын және кез-келген келіссөздерді Украинаның өзі жүргізуі керек екенін айтты, бұған дейін Вашингтон оған шайқас алаңында барлық мүмкін көмекті көрсетуге дайын.
Перспективті делдал
Мәскеумен де, Киевпен де тығыз қарым-қатынаста болған Түркияны көптеген сарапшылар Украина қақтығысында әлеуетті делдал ретінде қарастырады. Анкара — НАТО-ның Мәскеуге ауқымды санкциялар салмаған жалғыз мүшесі, ал Ердоған Путинмен үнемі кездесіп тұрады. Сонымен бірге Түркия Ресейдің Украинаға қарсы агрессиясын тікелей айыптады, Киевке «Байрактар» жауынгерлік дрондарын жеткізді (және оларды шығаратын украиналық зауыт ашуды жоспарлап отыр), сондай-ақ Ресей әскери кемелерінің Қара теңізге өтуі үшін Босфорды жауып тастады.
Ердоған Украина соғысы айларында тараптар арасындағы делдал ретінде біраз жетістіктерге қол жеткізді. Қыркүйек айында Ердоған әкімшілігі Виктор Медведчукты 215 украиналық тұтқынға айырбастауға делдал болды, олардың арасында «Азовсталь» қорғаушыларының бес командирі болды.
Бұған дейін Ердоған БҰҰ-мен бірге елдің оңтүстік порттарынан украин астығының экспортын ашу туралы келіссөздердің бастамашысы және тараптарының бірі болды. Мәскеу мен Киев Ыстамбұлдағы келіссөздерге келісті, нәтижесінде Украина порттарынан Қара теңіз арқылы Түркияға және одан әрі межелі порттарға дәліз құру туралы келісімдерге қол қойылды. Мәміле осы қарашада аяқталады және батыс елдері оны ұзартуға мүдделі.
Сонымен қатар, наурызда Түркияда Ресей мен Украина делегациялары арасындағы келіссөздер басталды — бірақ тараптар келісімге келе алмады.
