Қазақстан кинотеатрлар альянсы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтан аты шулы мультфильмге қойылған тыйымды алып тастауды сұрады.

Кинопрокатшылар мен заңгерлер мәдениет министрі Дәурен Абаевтың уәдесіне қарамастан, Қазақстанда 15 шілдеде үлкен экрандарға шығуы тиіс «Базз Лайтер» фильміне тыйым салынған деп есептейді.

«Азаматтар мен БАҚ өкілдерінің көптеген өтініштеріне жауап ретінде «Базз Лайтер» анимациялық фильмі Қазақстанда көрсетілмейтінін хабарлаймын,

министр Абаев Facebook парақшасында жариялады.

Осы себепті кинотеатр иелері қауымдастығы мемлекет басшысынан мультфильм оқиғасына араласуды өтінді.

Ал төрешілер кімдер?

«Бұл қысқа фразада үлкен мән болмаса да, шын мәнінде астарында дәстүрлі емес ЛГБТ қарым-қатынастарын насихаттайды деген ой жатыр.

Даудың түйіні – фильм кейіпкерлерінің бірі Алиша үйіне кіре сала серігі Коконы жылдам сүйіп  алады. Ол жақыннан көрсетілмейді, сүйісу сахнасы  жылдам әрі қысқа, көрермен бұл көрініске тіпті назар аудармайды. Сахна 4 секундтан аспайды, ал сүйісу 1 секундтан аз уақытқа созылады. Міне осындай болмас дүниеден жанжал туып отыр.

Фильмге қарсы шерудің басында танымал режиссер әрі «Келинка Сабина» атымен белгілі актер Нұртас Адамбай тұр. Оның әйел образындағы рөлі оған үлкен жетістік пен танымалдылық әкелгені рас, алайда мұндай образдың моральдық астары шығарушыны да, сомдаушыны да, тіпті халықты та алаңдатпады»,- деп жазды кинотеатр иелері Тоқаевқа үндеуінде.

Олар «Туси» фильміндегі Дастин Хоффманның рөлді тамаша орындауын мысалға келтірді.

«Бұл фильм бірде-бір қалыпты адамды таң қалдырмады. Әдептіліктен жат қылықтарға деген истерияны тудырмады. Керісінше, бұл тамаша, нәзік юмормен, эстетикамен, өткір әлеуметтік мәселелерді көтерген тамаша фильм. Бұл еркектің әйелге айналуы емес.

«Салауатты көзқарасы бар дені сау адам бұл көркем тәсілден ұятсыздықты көре алмайды

Жасырын немесе ашық сексуалдық агрессияны бастан өткерген адам ғана кейіпкердің мінезінде әдепсіз нәрсені байқай алады », — деп есептейді шағым авторлары.

Бұл ретте олар ер адамның әйел рөлін сомдауы экранға бейімделген образды алып шығу екенін еске салады.

«Айта кету керек, Нұртас Адамбай бұл образды көп жылдар бойы сәтті пайдаланып келеді, оның фильмдерін көрсетуге тыйым салу ешкімнің ойына да келген жоқ. Енді, шамасы, күн тәртібіне байланысты ма, әлде басқа бір себептермен «Базз Лайтер» фильмін көрсетуге тыйым салынды. Бұл ретте діни мемлекеттерде де мультфильмді көрсетуге тыйым салынғанын мысал ретінде келтірген.

Біртүрлі трансформация жүріп жатыр. Лоббистер, флюгер сияқты, әрқашан белгілі бір бағытқа бұрылады: батыстық мүдделер батыстың барлық нәрселерінің белсенді қолдаушылары, шығыс – шығысты жақтайды. Біз мұны, өкінішке орай, бірнеше рет көрдік. Бірақ бұл жағдайда біздің жеке бағдарымыз неліктен ұмытылып кететіні түсініксіз. Ата Заңымызбен біз өзімізді бостандық, теңдік және келісім мұраттарына берілген бейбіт азаматтық қоғам деп жарияладық.

«Еліміз өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде қалыптастырды

Оның ең жоғары құндылықтары – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Көруге ешкім тыйым сала алмайды.  Кинотеатрға бару немесе бармау шешімін әр адам жеке өзі қабылдау керек. Қорытындылай келе таңдау еркіндігі бар екенін айтқымыз келеді».

Құқықтар көп, бірақ Мәдениет министрлігі оны қалай пайдаланады?

Қазақстандық заңгерлер де шет қалмай, Мәдениет және спорт министрлігі қабылдаған шешімге қатысты өз пікірін білдірді.

«Біріншіден, ашық дереккөздерде бар ақпаратқа сүйене отырып, қазір біз мультфильмді көрсетуге «тыйым салу» туралы айтып отырмыз. Бізге ресми баспасөз релизі берілген жоқ, тиісті министрліктің ресми сайтында да ақпарат жоқ. Бізде бар болғаны Дәурен Абаевтың әлеуметтік желілердегі екі жарияланымы және БАҚ-тағы ақпарат,

деп түсіндірді «Юстус» заң консультанттар палатасының тәртіптік комиссиясының төрағасы Сұлтан Сахариев.

Бірақ министр «Базз Лайтер» фильмнін прокатка шығаруға  тыйым салынбағанын, тіпті цензураға жол берілмейтінін де айтты. Әлде министр өтірік айтып отыр ма?

– Оның әлеуметтік желідегі посттары түсініксіз. Ол елімізде цензураға тыйым салынғанын айта отыра, министрлік көрсетуге тыйым салмағанын жазып, бірден фильмді экранға шығармау туралы шешім қабылданды деп мәлімдейді».

Forbes.kz сілтеме жасаған CINEMAX кинотеатрлар желісінің бас директоры Бауыржан Бисімбаевтың айтуынша, мультфильмнің прокат сертификаты қайтарылып алынды. Заң тұрғысынан алғанда біздің жағдай мынандай:

• «Кинематография туралы» заңда прокат куәлігі Қазақстан аумағында фильмді тарату құқығын куәландыратын құжат ретінде анықталған.

• Өз кезегінде, заңда прокат деп фильмді көрсету мақсатында тыйым салынбаған тәсілдермен тарату түсіндіріледі.

• Көрсетілім – кинозалда, телекоммуникация желілерінде таратылатын теле-, радиоарналарда және басқа да техникалық құралдар арқылы фильмді көпшілікке көрсету.

• Жалға алу куәлігін беру, беруден бас тарту, тоқтата тұру және кері қайтарып алу мәдениет және спорт министрлігінің құзыретіне жатады.

Осылайша, прокат сертификатынсыз дистрибьютор мультфильмді кинотеатрларда немесе БАҚ-та (DVD, Blue-ray) немесе телеарна және интернет арқылы көрсетуге құқығы жоқ екенін түсінеміз. Ал қазір Дәурен Абаев басқарып отырған министрлік қана жалға беру куәлігін бермеу немесе қайтарып алуға құқылы. Яғни, прокат сертификатынсыз көпшілікке заңды түрде көрсету мүмкін емес.

Осылайша, министрліктің Қазақстанда мультфильмді көрсетуге тыйым салғанын көріп отырмыз

– Жалға алу куәлігін бермеуге немесе қайтарып алуға заңды негіз бар ма?

Ия, бар. Олар да заңда көрсетілген. Министрлік келесі жағдайларда жалға беру куәлігін беруден бас тарта алады:

• мультфильм туралы жалған немесе бұрмаланған ақпарат беру

• заңнамада белгіленген құжаттар мен материалдарды ұсынбау

• қазақ тіліне аудару талаптары орындалмаған жағдайда

• егер фильмнің мазмұны конституциялық құрылысты күшпен өзгертуге, республиканың тұтастығына нұқсан келтіруге, мемлекеттің қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, таптық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған болса, қатыгездік пен зорлық-зомбылықты, сондай-ақ порнографияны насихаттаған жағдайда.

Көруге тыйым салу мүмкін емес

— Министр Абаевтың кейінгі түсіндірмесінде бұл шешім азаматтардың шектеулі тобының талаптарын ескере отырып қабылданғаны белгілі болады. Онда жоғарыда аталған шектеулердің ешқайсысы да, заңнамада көрсетілген негіздер де қарастырылмаған.

Яғни, бізге жалға алу куәлігін беруден бас тартуға заңды негіздерді атаған жоқ

Прокат куәлігі беріліп қойған жағдайда, кейінірек мультфильм туралы жалған немесе бұрмаланған ақпарат берілгені анықталса, жалға алу куәлігі тоқтатылуы мүмкін. Бұл жағдайда дистрибьюторға себептерін жою үшін 60 күнге дейін уақыт беріледі. Ал ең бастысы, тоқтата тұрудың мұндай негіздері дер кезінде жойылмаса, министрлік шынымен де жалға алу куәлігін қайтарып алуға құқылы. Бірақ тек сот арқылы.

Қысқасы, берілген куәлікті министрлік қайтарып алу үшін тек сотқа жүгіне алады

— Ал тұтынушылардың құқықтарын сақтау туралы не айтасыз?

-Азаматтық және саяси құқықтар туралы ратификацияланған және міндетті халықаралық пактіге сәйкес, әрбір адам мемлекеттік шектеулерге қарамастан, кез-келген ақпарат пен идеялардың барлық түрлерін алуға және таратуға құқылы.

Бұл құқық заңда тікелей көзделген жағдайларда ғана шектеледі. Жоғарыда атап өткенімдей, министр Абаев жалға бермеу туралы шешімнің қандай заңда қарастырылған жағдайға байланысты екенін айтқан жоқ.

Қазақстан Конституциясы цензураға тыйым салады. Бұл тыйым тек конституциялық құрылысты күштеп өзгертуді, Республиканың тұтастығын бұзуды, мемлекеттің қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғыс, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, таптық және рулық артықшылықты насихаттауға немесе үгіттеуге ғана қолданылмайды. Сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылық культі. Министр Абаев мұның ешқайсысын айтпады.

Қазақстанның ең жоғары құндылығы – адам құқықтары мен бостандықтары. Осы конституциялық ережені негізге ала отырып, кез-келген құқықтық нормаларды түсіндіру және қолдану адам бостандықтарын кеңейту және олардың құқықтарын қорғау бағытында жүзеге асырылуы тиіс.

Кинематография саласындағы мемлекеттік саясаттың принципі Қазақстан Республикасының аумағында халық үшін кинематографиялық туындылардың  қолжетімді болуы.

Яғни, заңның барлық ережелері мемлекеттік саясатта мультфильмдердің халыққа қолжетімді болуын алға қойып қолданылуы тиіс

Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, министрліктің жалға бермеу туралы шешім қабылдауының жалғыз жолы дистрибьюторды жалға беруден бас тартуға көндіру, яғни жалға алу куәлігін алу туралы өтінішін қайтарып алу. Мұны жүзеге асыру үшін министрлік қандай дәлелдерді қолданды деген қызық сұрақ көпті алаңдатады.

Тыйым салуды жақтаушылар жиі айтып жүрген «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Заңның 36 және 39-баптарының ережелеріне бөлек тоқталып өткен жөн. Олар әлеуметтік ортаның, ақпараттың, үгіт-насихаттың бала денсаулығына, адамгершілік және рухани дамуына зиян келтіретін теріс әсерінен қорғайды. Сонымен, Қазақстанда «Балаларды олардың денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау туралы» заң бар, оған түзетулер енгізілді. Заң қабылданған кезде де, оған түзетулер енгізілгенде де ЛГБТ туралы ақпаратты балаларға жағымсыз деп тану мәселесі қаралды.

Алайда  мұндай ақпарат теріс деп танылмады және заңға енген жоқ

Осылайша, мультфильмге тыйым салуға негіз ретінде осы заңның нормаларын негізге алу да мүмкін емес.

Тыйымды бұзуға болады ма?

-Мультфильмнің шағын эпизодындағы екі қыздың сүйісуінен ғасырлар бойы қалыптасқан қоғамдық құндылықтар мен әдептілік жойылып кететіндей. Мұндай қарым-қатынастарды азаматтар қолдайды ма, жоқ па деген мәселе емес. Бұл әркімнің жеке басының мәселесі және жыныстық артықшылықтар қолданыстағы заңнама нормаларын бұзудың айқындаушы факторына айналмауы керек, — дейді «Қазақстан заң кеңес»палаталары қауымдастығының басқарма төрағасы Фарид Алиев.

Заңгер Мәдениет министрлігінің әрекетінде кәсіпкерлік қызметке заңсыз араласу бар екенін атап өтті

— Мемлекет іс жүзінде қоғамдық мүдде жоқ салаға араласса, ал айғақтар  тиісті шарттарды сақтамай және құқықтық саладан алшақ қоғамның белгілі бір кішкентай бөлігі жасаған шағымға негізделсе, бұл өте алаңдатарлық сигнал болып табылады.