Теңгенің нығаюынан экономика ұтылды, ал алыпсатарлар ұтты, дейді экономист Ғалым Құсайынов.
Ол өзінің телеграм-арнасында наурыздың басында теңгенің уақытша нығаюы және оның ағымдағы құлдырауы туралы пікірін білдірді. Сөзбе-сөз:
Нығаю көзі
«Күтілгендей, ҚР Ұлттық банкі Ұлттық қордан сату болғанын растады және теңге бағамына әсер еткен де осы болды. Ал осы жерде өте қисынды сұрақ туындайды: Ұлттық қордың ақшасы бағамның орнауына қатысуы керек пе, жоқ па?
Ұлттық қордың қалай толтырылып жатқанын түсіну керек. Ұлттық қордың негізгі көздері төмендегі кірістер болып табылады:
- ПҚӨС
- табыс салығы
- мұнай-газ секторындағы үстеме пайда салығы
Басқаша айтқанда, ТШО, Қарашығанақ, Қашаған, CNPC, ҚМГ және басқа да мұнай компанияларының төлеген салықтары бюджетке емес, Ұлттық қорға түседі. Бүкіл істің мәні мұнай өнеркәсібінен келетін ақшаның тікелей экономикаға түспей, болашақ ұрпақ үшін сақталуында жатты. Одан кейін Ұлттық қорды экономиканы дамытуға арналған түрлі жобаларды қаржыландыруда, сондай-ақ бюджет тапшылығын қаржыландыруда пайдалана бастады.
Қазір Ұлттық қор іс жүзінде ұлғайып жатқан жоқ, және бұл түскен салықтардың бюджетке аударымдар түрінде кетіп жатқанын білдіреді. 2022 жылғы бюджетті қабылдап үлгерместен, биылғы жылдың басында түзетулер енгізіліп, Ұлттық қордан түсетін трансфертті 1,5 триллион теңгеге арттырды.
Ұлттық қор долларларын біркелкі сату керек
Бұл орайда өте философиялық сұрақ туындайды. Ұлттық қордың бюджеттегі долларлары экономикаға түсіп, содан кейін импортты тұтынуға және инвестициялық құрал-жабдықтарды сатып алуға кетеді деген логикаға сүйенсек, белгілі бір кешіктірілуден кейін теңге қайтадан долларға ауысатыны қисынды, ал бұл экономикада теңгерімсіздік пайда болады деген сөз. Сондықтан Ұлттық қордан ақшаны сату нарықтық мөлшерлемені қалыптастыруға қатысуы керек, бірақ ол дұрыс жасалуы тиіс. Әйтпесе мұнай бағасы жоғары болса да, теңге қысым астында қалады.
Біріншіден, долларларды, салық апталарын қоспағанда, бір жыл ішінде біркелкі сату керек. Жылдық аударым белгілі, үлкен ауытқулар болмайды.
Екіншіден, нарыққа қатысушылардың валюта айырбастауына қатысты барлық шектеуші факторларды жою қажет. Мысалы, квазимемлекеттік сектордың кірісті міндетті түрде сатуы, заңды тұлғалардың валюталық келісімшарттарсыз валютаны сатып алуына тыйым салынуы. Бұл теңгені әлсірету бағытында ғана емес, сонымен бірге нығайту бағындағы құбылмалылықты жоюға мүмкіндік береді, себебі бұл да экономика үшін жаман.
Үшіншіден, біздің валюта нарығымыз қатты бұрмаланған, өйткені банктерде валюталық депозиттерді тартуға және үлестіруге шектеулер қойылған. Қазір доллар 1%-бен тартылады, ал доллардың құны болса бүкіл әлемде 5%-дан асады. Бірақ 1%-бен тартудың өзінде банктер оларды қайта тарата алмайды, өйткені валюталық несиелер салмақты шектеуге ие және физикалық тұлғаларға тыйым салынған.
Сондай-ақ, банктер ІАК қорғаныс коэффициентінің болуына байланысты халықаралық нарықтарға шыға алмайды. Бізге валюта нарығын ырықтандыру қажет, бірақ біртіндеп, байланыс арқылы, өте дұрыс жасау керек. Мұнай бағасының тұрақтылығымен және тек Ұлттық қор мен салық апталығы есебінен болатын теңгенің құбылмалылығы нақты экономикаға жақсы әсер етуі екіталай, өйткені мұндай кезеңде кәсіпкерлер ұтылады, ал алыпсатарлар ұтады».
