Ұлттық банк мемлекеттік бағдарламаның автонарыққа әсерін зерттеді.
2015 жылы Қазақстанда жеңілдікті автонесие бағдарламасы іске қосылды. Пайызы төмен несиенің бірнеше мақсаты болды: отандық автоөндірісті қолдау, халықты жаңа автомобильмен қамту және автопаркті жаңарту.
2023 жылы жеңілдікті несиені қоғамдық көлікке бағыттау жобасы аясында ҚР Ұлттық Банкі бағдарлама мен оның жетістігін талдады. Зерттеу нәтижесін «Экономикалық шолудың» соңғы санында жариялады.
Сарапшылар арзан несие басты мақсаттарының бірі болған автопаркті жаңарту міндетін орындай алмағанын жазды. Бағдарламаның ең алғашқы нұсқасы 2015 және 2016 жылдары елде құрастырылған автомобильдерді сатуға көмектесті.
Атап айтқанда, жеңілдікті автонесие бағдарламасы жұмыс істеген жылдарда Қазақстанда жасы 7-ден асқан машиналар үлесі өзгерген жоқ: 2015 жылы — 85 %, ал биыл 1 шілдеде — 84 %.
Мәселенің экологиялық жағы да сәтсіздікке ұшырады. Өйткені автопарк жаңарған жоқ, демек ауаға шығатын зиян заттар да азаймады. 2015 жылдан 2023 жылдың ортасына дейін Қазақстанда автомобиль саны 4 миллионнан 4.35 миллионға өсті, оның көбі жыл өткен сайын ескіріп бара жатқаны анық.
Бағдарлама алғаш жарыққа шыққан жылдары елдегі көлік құрастыру саласына пайдасын тигізді. 2015 жылы Қазақстанда 12.2 мыңға жуық автомобиль шықса, соның 36 %-ы автонесие бағдарламасы арқасында сатылды. 2016 жылы конвейерден небәрі 8.4 мың машина түсті, оның 79 %-ы жеңілдікті несие көмегімен өтті.
Кейінгі жылдары бағдарлама мұндай нәтиже көрсете алған жоқ. Елде автоөндіріс көлемі 14 есе өсті. Мысалы, 2022 жылы Қазақстанда 103.3 мың автомобиль шықты.
2015–2022 жылдары елдегі зауыттар 357 335 машина құрастырды, тұрғындар оның 13 %-ын ғана жеңілдікті автонесие бойынша алды. Биылғы есеп бойынша бұл елдегі жалпы көлік санының 1 %-ынан аспайды.
Ұлттық банк сарапшылары жекелеген салаға мемлекеттік қолдау көрсету тиімді екенін айтты. Бірақ жеңілдікті автонесие бағдарламасын іске қосатын кезде кейбір принциптер ескерусіз қалған. Атап айтқанда, мұндай қолдаудың нақты бағыты болуы керек еді. Яғни, бағдарлама қаржылай қиындығы бар азаматтарға көмектесу немесе экологиялық таза көлік алғандарды қолдау мақсатында жұмыс істесе пайдалы болар еді.
Құжатта «бағдарламаның алға қойған міндетін орындау ықтималдығы төмен, сол үшін елдегі жеңілдікті автонесие бағдарламасын тиімді деуге келмейді» деп жазылған. Осыған орай сарапшылар жеңілдікті несиені облыстардағы автобус паркін жаңартуға жұмсауды қолдап отыр.
