1-ші қыркүйекте Президент Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауын жариялайды деп күтілуде. Осының аясында белгілі саясаттанушы Данияр Әшімбаев саяси реформалардың кезексіз нәтижелерін қорытындылауды жөн көрді.
Даму стратегиялары не болды?
Саясаттанушы өзінің телеграм-арнасында былай деп жазды:
«Бұл күнге дейін аз ғана уақыт қалды, сондықтан мемлекет басшысының осыған дейінгі стратегиялық бастамалары қалай жүзеге асырылғанын көру жақсы болар еді.
Өткен жылы белгілі оқиғалардан кейін елдің саяси жүйесін қайта жаңғырту процесі басталған еді. Қасым-Жомарт Тоқаев екі рет – наурыз және қыркүйек айларында жолдауын жолдады. Қателеспесек, бірінші жолдау жалпыхалықтық референдумда мақұлданған конституциялық реформада жүзеге асты, ал екіншісі – наурыз айында аяқталған жаңа сайлау цикліне жол ашты.
Жүргізілген реформалар нәтижесінде анағұрлым теңдестірілген саяси жүйеге қол жеткізілді, билікті монополиясыздандырудың символы ретінде бір реттік президенттік билік енгізілді, ескілері жаңартылып, жаңа саяси-құқықтық институттар құрылды. Сайлау науқаны кезінде либералдандырылған заңнама бойынша жаңа партиялар пайда болды, ал мәслихаттар мен Мәжіліс жаңа аралас үлгі бойынша сайланды. Жаңа облыстар пайда болды, бірқатар аудандар бөлшектелді, әкімдер мен министрлердің халықпен жүйелі диалогының дәлелденген үлгісі енгізілді. Омбудсмен институты нығайып, халықтың әлеуметтік осал топтарының құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің жаңа институты құрылды.
Қыркүйек жолдауында және Түркістан құрылтайында айтылған білім мен еңбек құндылықтарына негізделген жаңа этиканы қалыптастыру мен жүзеге асыру туралы идея маңызды бағытқа ие болды.
Жекешелендіруді қайта бағалау ма?
Саяси жағы туралы айтқанда, елдегі экономикалық билікті монополиясыздандыру бойынша жұмысты атап өткен жөн. Бұл мәселе саяси және күштеу шараларымен шешілетін (экономиканы монополиясыздандыру жөніндегі комиссияның жұмысын қараңыз), ал енді заңсыз шығарылған активтерді қайтару туралы заңның қабылдануымен ол жаңа деңгейге көтерілді.
Заң жекешелендіру және мүлікті қайта бөлу нәтижелерін қарау үшін құқықтық негіз жасайды деген пікір бар, бірақ бірінші және кейінгі қайта бөлулер экономиканың тиімді жұмыс істеуі факторына айналмағанын және процестін өзі аса ашық болмағанын түсінген жөн. Мемлекет «соңғы бенефициарлар» қауымдастығына қатты әсер етіп отыр.
Мұндай құрал ірі бизнесті әлеуметтік және аймақтық проблемаларды шешуден бастап инвестициялық бағдарламаларды қайта қарауға дейінгі кең ауқымды мәселелер бойынша билікпен тиімдірек ынтымақтасуға мәжбүр етуі керек.
Саясат экономиканы басып озды
Бұл ретте былтырғы жолдаулардың саяси бөлігін жүзеге асыру экономикалық жағынан әлдеқайда алда екенін айта кеткен жөн.
Өткен жылы мемлекет басшысы атап өткен көптеген реформалар енді ғана жүзеге асырылу кезеңіне, тіпті енді қарастырып жатыр деуге болады.
Жоспарлардың шегерілуіне сайлау және санкциялық қарама-қайшылықтарға байланысты болған сыртқы экономикалық күйзелістер әсер еткені анық, бірақ сонымен бірге президенттің үкіметтің пассивтілігі және астаналық экономистер арасында идеялар мен шығармашылықтың жоқтығы туралы сыны әлі де үлкен проблема болып отыр.
Шенеуніктік жоспарлар мен бағдарламаларды қайта қарауды, бәрібір орындалмайтын түрлі тұжырымдамалар мен стратегияларды әзірлеуді жақсы көреді. Осыдан 2 жыл бұрын ғана қабылданған мемлекеттік жоспарлау жүйесі іс жүзінде сәтсіздікке ұшырады.
Бюджеттік және фискалдық заңнама, мемлекеттік сатып алуды және зейнетақы саласын реттеу реформалары тек жоспарланып, қызу пікірталас тудырып отыр.
Әкімшілік реформа, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару реформалары әзірге ешқандай нәтиже берген жоқ.
Жаңа міндеттер
Мемлекет басшысының бірқатар әлеуметтік бастамалары жүзеге асырылды және көп нәрсе үкімет пен Ұлттық банктің халықтың нақты кірістерін жеп жатқан инфляция деңгейін төмендету қабілеттілігіне, сондай-ақ президент сөз еткен «Инвестиция орнына – тариф» бағдарламасын барынша сәтті өткізуіне байланысты. Қыстағы энергетикадағы атышулы апаттар мен су мәселесінің күшеюі – мұның барлығы туралы Тоқаев әлдеқашан айтқан болатын.
Осылайша, өткен жылдың ұраны «алдымен – саясат, содан кейін – экономика» болды деп айтуға болады.
Өткен онжылдықтармен салыстырғанда мұндай парадигманы өзгерту объективті түрде қажет болды, енді экономикаға қайта оралып, елдегі мемлекеттік басқарудың сапасы мен тиімділігін арттыру қажет. Қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің маңызды факторы болып табылатын қоғамдық диалогтың жүйелі негіздері қаланды, бірақ Әділ Қазақстанды құру ең алдымен беделді мемлекетке (және ең біріншіден – сот жүйесіне) негізделуі керек.
Бүгінде беделділік тек мемлекет басшысына ғана тиесілі. Мемлекеттің өзі бұл беделділікке қайта қол жеткізуі керек.
Үкімет, әкімдер және басқа да басшылар өз саясаты үшін бірінші кезекте жауапты болуы керек, бұл тек «көшбасшылық қасиеттерді» және «коммуникация дағдыларын» ғана емес, сонымен қатар проблемаларды дұрыс талдауға, халықпен, бизнеспен және өкілді органдармен диалогқа, сонымен қатар сапаның тұрақты бақылауына негізделген тиімді әрі жүйелі жұмысты талап етеді. Соңғысы ойынның жоспарлары мен ережелерінің тұрақтылығын да қажет етеді.
«Еститін мемлекет» ұғымы тиімді мемлекет дегенді де білдіреді».
