Өткен маусымда халықаралық аренада ең жарқын оқиғалардың бірі, сөзсіз, НАТО саммиті болды. Саммитте қабылданған тұжырымдамалар мен шешімдер ендігі қалай өрбитіні барлық елге қызық.

28-30 маусым аралығында Мадридте Солтүстік Атлантикалық Одақтың отыз елінің басшылары кездесті. Ойыншылар өз көзірлерін алдын-ала көрсетіп қойғандықтан, ешқандай тосынсый болмады. Бұл саяси әрекет Украинадағы әскери қақтығысқа және оның айналасындағы шиеленісті жағдайға жауап ретінде өрбігеніне ешкім күмән келтірген жоқ. Ұжымдық Батыс не істеу керектігін және онымен қалай өмір сүру керектігін түсінуге тырысты.

Финляндия мен Швецияның НАТО-ға шақырылуына Түркияның вето қою қаупі саммиттің бірінші күні-ақ шешілді. Анкара серіктестерінен қалағанының бәрін алды, ал 5 шілдеде фин және швед СІМ басшылары әскери ұйымға кіру туралы хаттамаларға қол қоя алды. Альянстың барлық қатысушылары осы құжаттарды ратификациялағаннан кейін олар оның толық мүшелері болады.

Скандинавия есебінен немесе Украинаның пайдасына?

Мадрид-2022 саммиті тарихи болатындайы-ақ бар. Біріншіден, ол жиырма жыл бұрыңғы НАТО-ның мадридтік кездесуіндегі заманалық шешімдерді жойды.

Екіншіден, бүгінде өте көп шешімдер «бірінші рет» деген эпитетпен қабылданды. Мысалы, бұрын-соңды болмаған қысқа мерзімде Финляндия мен Швецияны мүшелікке қабылдау туралы мәселе шешілді. 2022 жылдың мамыр айының ортасында олар өтініш берді, маусымның соңында олар ресми шақырту алды, ал шілденің басында олар тиісті хаттамаға қол қойды.

Парламенттердегі ратификациялау процесі де көп уақыт алмауы мүмкін. НАТО-ның Бас хатшысы Йенс Столтенберг «екі Скандинавия елінің НАТО-ға кіруі әскери блок тарихындағы ең жылдамы болады» деп қуанышпен хабарлады.

Және бұл ұйым мақтана алатын соңғы рекордтар емес. Алғаш рет әскери әлеуетті және оның шығыс шекараларында әскери дайындықты арттыру жоспарлары ауқымды масштабты қарастырады — бүгінгі 40 мыңнан 300 мыңға дейін арттыру. АҚШ Еуропадаға іс-әрекетін 70-тен 100 мыңға дейін жасаққа кеңейтті. Әскери контингент Польшада, Румынияда, Балтық елдерінде және болашақта Финляндия мен Швецияда күшейіп келеді.

Шығыс қаптал елдерінің аумағына ауыр техниканы алдын-ала орналастыру да кезекті жаңалық болғалы тұр. Бұл ретте, қару-жарақ пен оқ-дәрілері бар қоймалар, ӘШҚ сияқты әскерлерді орналастыру құралдарынан өзге, кез-келген бөлімшені жедел басқару және басқару үшін штабтардың құрылымдық элементтерін құру туралы айтылады.

Сонымен қатар, қырғи қабақ соғыстың аяқталуынан бері алғаш рет НАТО-да альянстың қорғаныс жоспарларына байланған нақты елдер үшін алдын-ала тағайындалған күштер болады. Әскери бөлімшелер енді өздеріне бекітілген мемлекеттерде үнемі жаттыға бастайды. Мысалы, Ұлыбританиядан келген сарбаздар мұны Эстонияда, ал Германиядан Литвада жасай алады.

Демек алғаш рет Ресейдің батыс шекараларында НАТО ауқымды тұрақты әскери орнығады, ал одақ елдерімен шекараның өзі екі есе артады. Осылайша, тұңғыш рет Ресей мемлекеті соғысқан барлық ірі еуропалық елдер бір әскери блокқа бірікті. Оған тек қазіргі Австрия ғана кірмеді. Бірақ қазіргі түрінде ол XIX және XX ғасырдың басында патшалық Ресей мен екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Кеңес Одағы айналысқан мемлекетке ұқсамайды.

Қауіп төндіретін мемлекет

Әрине, барлық бақылаушылар Солтүстік Атлантикалық Одақтың жаңа тұжырымдамасы Ресейді «басты қауіп» дегенін байқады. Бұрын-соңды, тіпті қырғи қабақ соғыс жылдарында да стратегияларының ешқайсысы белгілі бір мемлекетті «қауіпті» деп атаған емес.

Естеріңізге сала кетейік, 1997 жылдың мамыр айында НАТО-ның арнайы Париж саммиті кешегі басты қарсылас Ресейді Альянстың басты серіктесі деп жариялады. Өз кезегінде Мәскеу Ресей — НАТО негізгі актісіне қол қойып, іс жүзінде Еуропадағы геосаяси процестер туралы қалыптасқан идеяларға қатысты көзқарастарын қайта қарады. Атап айтқанда, ол кез-келген ел бұдан былай қауіпсіздікті қамтамасыз ету тәсілдерін өз бетінше таңдай алады деп келісті. Оның ішінде НАТО-ға қосылу арқылы да.

Нәтижесінде, сол 1997 жылдың шілдесінде НАТО-дағы Альянс мүшелерінің Мадрид кездесуіне Венгрия, Польша және Чехия шақырылды, ал АҚШ-тың сол кездегі президенті Билл Клинтон «бейбітшілік пен серіктестіктің жаңа дәуірі» туралы қуана айтты.

Сол кездері ешкім жиырма бес жылдан кейін НАТО-ның жаңа стратегиялық тұжырымдамасы Ресейді «одақтастардың қауіпсіздігіне, сондай-ақ еуроатлантикалық аймақтағы бейбітшілік пен тұрақтылығына қауіп төндіретін ел» деп жариялайтынын еш елестете алмаған еді.

Бір батальон

Біздің мемлекет басқа посткеңестік елдерге қарағанда Альянспен байланысты тереңдетуге ұмтылмайды, бірақ осы уақытқа дейін Қазақстан мен НАТО ынтымақтастығы кооперацияның неғұрлым ілгері деңгейіне ие болды деп есептелді. Біздің еліміздің аумағында 2003 жылдан бері НАТО мен ТМД-ға мүше елдердің әскери контингенттері қатысатын халықаралық бітімгершілік оқу-жаттығулары үнемі өткізіліп тұрады. НАТО стандарттары бойынша «Қазбат» бітімгершілік батальонының әскери қызметшілерін оқыту жүріп жатыр. Әскери-техникалық аспектіден басқа, ынтымақтастықтың басым бағыттары жария дипломатия және білім беру болып табылады.

Жалпы алғанда, бұрынғы әлемдік тәртіп сұлбаларында Қазақстан көпвекторлы сыртқы саясатты жүргізу құқығын сәтті қорғай алды және өзінің ұлттық мүдделерін қорғау кезінде прагматизмді бірінші орынға қоя алды деп айтуға болады.

Бүгінгі таңда бәрі кез-келген уақытта және ең түбегейлі түрде өзгеруі мүмкін. Геосаяси процестердің динамикасы мен жетекші халықаралық ұйымдардың трансформациясы Нұр-Сұлтанның сыртқы саяси маневрлеріне ғана әсер етпеуі мүмкін. Кем дегенде, одан аймақтық және әлемдік ареналардағы саяси ойын сапасын арттыруды талап етуі мүмкін. Бірақ бұл қалай болатыны жақын арада белгілі болады.