Саяси реформалар Қасым-Жомарт Тоқаевтың қоғамдағы дәрежесін өсірді, ол артып келеді, дейді әлеуметтанушы Тимур Айсаутов. Дегенмен, саяси күн тәртібінен бөлек, экономикалық тұсын да ұмытпаған жөн. Сенім мен қолдауды сақтау үшін бұл салада бірқатар мәселелерді шешу қажет. Ал уақыт тапшы.
Біз өткеннің жойылғанын өз көзімізбен көріп отырмыз
– Айтыңызшы, қазір әлеуметтанушылар реформалардың қалай жүріп жатқанын және азаматтардың көзқарасын бақылап отыр ма? Кейбір сарапшылардың қазақстандықтар негізінен саясаттан тыс және болып жатқан оқиғаларға аса қызығушылық танытпайды деп уәж айтқаны есімізде.
«Біздің агенттік социологиялық зерттеулер жүргізді. Нәтижесі халықтың бұрын жарияланған және қазір жүзеге асырылып жатқан реформаларды қолдайтынын анық көрсетіп отыр. Ал бұл қолдау тіпті оң тенденцияны көрсетеді, яғни Қасым-Жомарт Тоқаевтың танымалдығы сияқты өсіп келеді.
— Ол пайызбен қанша?
— Нақты сандарды қазір айту мүмкін емес, өйткені бұл зерттеу тапсырыс берушілерінің меншігі. Бұл жағдайда біз жай ғана мердігер болдық. Бірақ халықтың жартысынан көбі екенін нақты айта аламын.
Қаңтар оқиғасынан кейін тіпті арта түсті. Бұл ең алдымен саяси реформалардың арқасында деп ойлаймын. Ұнаса да, ұнамаса да қазіргі президенттің саясаты халықтың сенімін тудыра білді.
Өткен режимнің жойылып, жаңа саяси формация құру әрекетін өз көзімізбен көріп отырмыз
—Алайда аталмыш әрекет қаншалықты сәтті болады деген сұрақ туындайды? Бұдан бөлек экономикалық және әлеуметтік мәселелер де бар. Ол жағы қалай болып жатыр?
– Экономикалық бағытта әлі де біраз сын бар. Экономикалық реформалар әзірге біз ойлағандай жақсы жүріп жатқан жоқ. Жаңа экономикалық саясат тұжырымдамасы әлі бекітілмеді. Неге негізделетіні белгісіз. Елдің жаңа экономикалық доктринасының негізгі элементтері түсініксіз. Оның үстіне инфляцияның өсуі жағдайды қиындатып отыр.
Айтпақшы, баға неге көтеріліп жатыр?
– Инфляция қазір жартылай ішкі сипатқа ие болғанымен, көбіне сыртқы факторларға байланысты.
Бірақ халық мұны түсінгісі келмейді, халыққа экономикалық перспективаны нақты түсіну керек
Адамдарды неге дайын болу керектігі, бағаның жағдайы мен теңге бағамының қалай болатыны, негізгі серіктесіміз Ресеймен қандай қарым-қатынаста қалатынымыз қызықтырады. Яғни, көрші елдің өнімдерін тұтынамыз ба, әлде Ресей барлығынан жабыла ма. Осы белгісіздіктің бәрі жұртшылық үшін үлкен қобалжу мен алаңдаушылық тудырады.
«Жасыл экономика» өз жұмысын жасаса, мұнай бағасы төмендейді
– Экономиканың жағдайы неге мүшкіл? Кейбір сарапшылардың ойынша Тоқаев жұмыс қолының жетіспеушілігінен болған деседі… Бұл шындығында осылай ма?
— Иә, бұл мәселе бар, бірақ іс жүзінде тек тактикалық, негізінде оны тез шешуге болады. Маңыздысы – стратегиялық. Президент бұл туралы, қателеспесем, осыдан бір жарым-екі ай бұрын кәсіпкерлер-инвесторлар жиналысында айтқан болатын:
жаңа экономикалық саясатты қалай қалыптастыру керектігі туралы әлі де түсінік жоқ
Ол үкіметке мұндай тапсырманы баяғыда бергенін, бірақ әзірге ешкім концептуалды түсінік бермегенін айтты. Қазір бұл кадр тапшылығына қарағанда стратегиялық мәселеге ұласты.
Біз креативті, инновациялық экономика емеспіз, біз әлі де мұнай рентасымен өмір сүріп жатырмыз. Бұл туралы Тоқаев айтып өтті. Біз тіпті өзін-өзі қамтамасыз ететін экономикаға жатпаймыз, өйткені біз әлі күнге дейін азық-түлікті, оның ішінде ет пен сүт өнімдерін импорттаймыз. Яғни, біз қарапайым нәрселермен де өзімізді қамтамасыз ете алмаймыз.
Біз әлі отыз жыл болған ескі үлгі бойынша өмір сүріп жатырмыз.
Бұл модельден тез арада бас тарту керек, мұнай бағасы қазір тек геосаяси себептерге байланысты жоғары,
Егер бұл жағдай болмаса, баррельдің құны қазір әлдеқайда төмен болар еді, ал ерте ме, кеш пе бағалар құлдырайды, өйткені энергияға ауысуды ешкім жойған жоқ. «Жасыл экономика» ерте ме, кеш пе, өз жұмысын атқарып, мұнай 20 доллар тұратын кезде, экономиканың жалға беру моделінің тығырыққа тірелгенін өзіміз қатты сезінетін боламыз.
Табыс көзін табу керек
– Ал әлеуметтік жағдай мәселесі қалай?
әлеуметтік блокта бәрі бір қалыпты – зейнетақы мен жәрдемақы уақытылы төленеді, бюджеттік қызметкерлер жалақыларын да уақытында алады
Әрине, көп балалы отбасылар немесе мүгедектер көбірек алғылары келеді. Осы мәселелердің барлығын шешу керек. Бұдан бөлек білім сапасы, медицина, баспана мәселелері де жетерлік. Сондықтан Тоқаев жай реформа түсінігі үшін «сәндік реформа» жасамауға шақырды.
Нағыз өзгеріс қаражатқа келіп тіреледі
Біз Ұлттық қордың қаражатын, мысалы, әлеуметтік тұрғын үй салуға немесе зейнетақы мен жәрдемақыны көбейтуге жай ғана алып, жұмсай алмаймыз. Кейінгі өміріміз не болмақ?
Ең алдымен экономиканың табысты бөлігін құру керек, ал әлеуметтік сала шығыс бөлігін құрайды. Біз болашақта қалай табыс табатынымызды түсінуіміз керек. Қазір мұнайдан түсетін табыс төмендеуі мүмкін деген қауіп бар. Мысалы, Ресей бағаны жоғары ұстап тұру үшін өз аумағы арқылы өтетін транзиттік мұнай экспортымызды алып, бұғаттауы мүмкін.
Шындығында бізде бес,ең көбі он жыл уақыт бар. Осы уақыт ішінде біз тұжырымдаманы қалыптастырып, іргетасын қалап, стратегиялық мақсаттарды айқындауымыз керек. Жалға беру моделінен басқа жолға ауысып экономиканы дамытуымыз керек. Тоқаев соны талап етіп отыр.