Экологтар қазақстандықтарды болашақтағы су тапшылығы туралы ескертеді. Олардың есептеулері бойынша 2050 жылға қарай Қазақстан су ресурстары қорларының шамамен 50%-ын жоғалтады. Мұның алғашқы көріністері бүгіннің өзінде елорда тұрғындарының үйлеріне су беру проблемаларын бастан кешіріп жатқандығынан байқалады.
Мәселе пісіп-жетілді
Күн сайын әрбір қазақстандық күніне 3,5 мың литр су тұтынады. Егер суды тұтынуды көрші Ресеймен салыстыратын болсақ, бұл көрсеткіш үш есе азаяды, ал Ұлыбританияда бұл көрсеткіш он есе аз.
«Бізде суды тұтынудың барлық деңгейінде су шығыны жүреді – су көздеріне қамқорлық пен оны үнемдеуге қабілетсіздіктен бастап, оны тасымалдау кезіндегі шығындарға дейін. Соның ішінде Қазақстан халқының негізгі су көздерінің бірі болып табылатын өзендердің, су ағындарының табиғи көздерінің бұзылуы және қолжетімді таза суды қысқартатын ағынды сулардың төгілуі салдарынан судың ластануы», — деді су ресурстары және климаттың өзгеруі Басқармасының халықаралық сарапшысы Булан Есекин.
Су тек тұрмыстық қажеттіліктерге ғана емес, сонымен қатар қаланы суаруға жұмсалатынын да ескерген жөн. Дәл сол «Астана-Зеленстрой» сорғы станциясының өзі суды үздіксіз айдайды. Бір ағаштың өзі шамамен 60 литр суды сіңіреді, мұнда тек техникалық қана емес, сонымен қатар ауыз суы да бар. Бұл қаланың кейбір учаскелері суару машиналарының өтуін шектейтіндіктен орын алады.
Бір жыл бұрын «Астана-Зеленстрой» жерасты көздерін пайдалануға көшті. Тәжірибе көрсеткендей, бұл өсімдіктерді суару үшін ауыз суды пайдалануды азайтуға мүмкіндік берді.
Алайда, қазақстандықтардың өздері сезінетін тағы бір проблемасы бар – тұрғын үйлердегі судың әлсіз қысымы. Бүгінгі таңда тәуліктік су тапшылығы 300 мың текше метрді құрайды. Мұның бәрін кең таралған құрылыспен және халық санының өсуімен түсіндіруге болады. Елордада бар бірнеше сорғы-сүзгі станциялары оларға жүктелген жүктемені шын мәнінде еңсере алмайды. Бұл үкімет тарапынан түбегейлі шешімдерді талап етеді. Мәселе оның қандай шараларды ұсына алатындығында.
Шешімдер бар
Сарапшылардың ықтимал су тапшылығы мәселесін шешу үшін ұсынатын бірінші тәсілі – жай ғана суды үнемдеу. Егер әркім осы әдетті ұстанса, онда бұл проблема сәл кейінге қалар еді. Ол үшін крандарды уақытылы жауып, су ресурстарын пайдалануға ақылмен қарау керек, күнделікті қажеттіліктерге белгілі бір мөлшерде ғана су бөлу керек.
Қазақстан тап болуы мүмкін тағы бір мәселе – бұл ауыз судың тапшылығы. Ол үшін заманауи нарықта теңіз суын тұщыландыруға арналған сорғылар бар. Екі әдісі бар: термалды процестерге негізделген тұзсыздандыру әдісі (судың бірнеше рет булануы арқылы), сонымен қатар кері осмос технологиясы. Мұндай технологияларды басқару оңай және энергия шығындары өте қолайлы.
Бұл технологиялар қолжетімді емес жер шарының кейбір бұрыштарында адамдар қауіпті көздерден суды тұтынуға мәжбүр. Ал оның қасында гигиена проблемасы және, сәйкесінше, денсаулық сақтау мәселелері тұр.
Қымбат, яғни құнды
Қазақстанға келетін болсақ, қазір су ресурстары үшін жауапкершілік жекелеген құзыреттерге жауап беретін алты министрлікте жатыр.
Ауыз суды жеткізу үшін Ұлттық экономика министрлігі, ал шығару үшін Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі жауапты. Бұл процесстердің барлығы АӨК және ауыл шаруашылығы Министрлігінде суару арналарының бақылауында. Сонымен қатар, мәселеге жергілікті атқарушы органдар тартылған. Сарапшылардың пікірінше, олар бірлесіп жұмыс істей алмайды. Сондықтан үкімет құрамында су ресурстары бойынша бірыңғай министрлік құру мәселесі туындады.
Мысалы, суару арналарын 7,4 км суару желілерімен қамтамасыз ету, сондай-ақ жаңбырлату немесе тамшылату арқылы суару секілді су үнемдеу технологияларын пайдаланатын аумақтың көлемін ұлғайту. Үкіметтің хабарлауынша, 2025 жылға дейін ағынды сулар мен коллекторлық-дренажды сулардың конструкцияларын қосу арқылы ағынды сулар бағдарламасын әзірлеу жоспарлануда.
Еліміздегі суды қандай да бір жолмен үнемдеу үшін оған тарифтерді ұлғайту артық болмайды, дегенмен бұл қазақстандықтар үшін тиімсіз болуы мүмкін.
Осылайша, жаңа заңнамада заманауи жаңа әдістер қарастырылуы керек, бірақ бұл саладағы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу әлдеқайда маңызды. Себебі ол тек отандық сумен жабдықтауға ғана емес, сонымен қатар бүгінгі күн тәртібіндегі барлық нәрсеге қауіп төндіреді.
