Шенеуніктердің жоспары бойынша, бір жарым жылдан кейін ел тұрғындарының 100%-ы ауыз сумен қамтылуы тиіс
Қазақстанды орталық сумен қамтамасыз ету деңгейі 2022 жылдың қорытындысы бойынша 96,8%-ды құрады, деп хабарлайды ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің (ЭГТРМ) Су ресурстары комитеті. Қалған 3,2% пайыз былай аз болып көрінгенімен, бұл 600 мың адам. Осыншама адам, тиісті мекеменің мәліметінше, былтыр жыл аяғындағы мәлімет бойынша, су құбырына қосылмаған, яғни ауыз суды өзеннен немесе сорғыдан арбамен тасып ішіп жүр.
ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының есебінше, соңғы бес жылда халықты сумен жабдықтау қызметімен қамтамасыз ету деңгейі айтарлықтай өсті. Су мәселесіне бас қатырмайтын қала тұрғындарының үлесі 2017 жылғы 90%-дан 2022 жылы 98,4%-ға дейін өсті. Ауыл тұрғындары арасында, ресми деректерге сүйенсек, динамика күшті: 55%-дан 94,5%-ға дейін.
Цифрландырудың, криптоиндустрияның және Big Data-ның қазіргі дамыған кезінде суды тасып ішетін елді мекендер саны көп. Нақтырақ айтсақ, әрбір төртінші қазақ ауылы халықты 100% сумен қамтылмаған. ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің (ИИДМ) мәліметінше, былтыр 6,3 мың ауылдың 4,9 мыңында ғана бұл мәселе толық шешілген. Бұл жалпы ауылдандың 77,8%ы ғана.
Осы көрсеткіштердің аясында 2025 жылға қарай Қазақстан халқын 100% ауыз сумен қамтамасыз ету жөніндегі үкіметтің ауқымды жоспарларының жүзеге асуы екіталай. Белгіленген мерзімге небәрі бір жарым жыл қалды, ал сусыз отырған ауылдардың саны әлі де өте көп — шамамен 1,4 мың. 2023 жылы су құбыры мен кәріз жүйесін салуға және қалпына келтіруге бюджеттен 280 млрд теңге бөлінетіні белгілі. Бұл қаражаттың 59,6%-ы қалалардағы жобаларға, қалған аз бөлігі ауылдарды сумен қамтуға бөлінген. Ауылдарда 267 жоба бар.
Қалаларда сумен қамтамасыз ету мәселесі сәл басқаша. Еліміздегі 89 қаланың 64-де ғана тұрғындар толық сумен қамтылған. Қалған 25 қалада сумен қамтылмаған тұрғындар бар. Бұл шағын моноқалаларға ғана емес, мегаполистерге де қатысты. Елдегі үш мегаполистің ешқайсысында халық орталық сумен 100% қамтылмаған. Шымкентте бұл көрсеткіш 98,5%, Алматыда 99%, Астанада 98,9%.
Айтпақшы, елордада қазірдің өзінде қала маңындағы салынып жатқан шағынаудандардағы жеке үйлердің иелері ғана емес, көпқабатты үйлердің тұрғындары да су тапшылығын көріп отыр. Көші-қон, халықтың қарқынды өсуі және елорданың қарқынды дамуы қалада сорғы станцияларының жобалық қуатының жетіспеуіне әкелді. Осыған орай, «Астана су арнасы» МКК тіпті тұрғындарға сағатпен су беруді де енгізген. Электронды БАҚ пен әлеуметтік желілер EXPO аумағындағы ғимараттардың дәретханаларында толтырылған бөтелкелер туралы жарияланымдарға толы. Адамдар жарық сөнген кезде дәретхананы пайдалану үшін суды алдын ала жинайды.
Астананың су тапшылығы тек желілер мен сорғы станцияларының жобалық қуаттылығының жеткіліксіздігімен ғана емес, ең алдымен, тікелей су тапшылығымен, сумен қамтамасыз етудің балама көзінің (Астана су қоймасынан басқа) болмауымен байланысты. ЭГТРМ мәліметінше, қазіргі уақытта мәселені шешу үшін үш жоба қарастырылуда: су қоймасын толықтыру үшін құрылыстар салу, су құбырын тарту және Қ. Сәтбаев атындағы каналдан № 4 сорғы станциясына су өткізу, сондай-ақ жер асты көздерін (Нұра су қабылдағыш) пайдалану.
Ресми сумен қамту статистикасын зерделей келе, бұл деректер халықты зерттеу нәтижелерімен сәйкес келмейтінін атап өтуге болады. ҚР СЖРА ҰСБ мамандары жүргізген Қазақстандағы үй шаруашылықтарының іріктемелік зерттеулеріне сүйенсек, қалаларда тұратын отбасылардың 98,3%-ы сумен қамтылған. Бірақ ауылдарда бұл көрсеткіштер әлдеқайда аз: үй шаруашылықтарының 57,9%-ы ғана орталық сумен қамтылған (Естеріңізге сала кетейік, ҚР ИИДМ дерегінше, ауыл тұрғындарының 94,5%-ы сумен қамтылған). Азаматтардың жауаптарына сүйенсек, отбасылардың 29,1%-ы арбамен су сорғыларына баруға мәжбүр болса, тағы 4,2%-ы сырттан әкелінетін суды пайдаланады, тағы 0,2%-ы бұлақтардан немесе өзендерден тасиды.
Ауылдарда су құбыры желілерінің жоқтығы ауылдарда өркениетті кәріз жүйелерін дамытуға мүмкіндік бермейді. Ауылдық елді мекендердегі үй шаруашылықтарының 6,3%-ы ғана орталықтандырылған кәрізбен қамтылған. Қалғандары, ары кетсе үй жанындағы септиктерді пайдаланса, көбі шұңқыр дәретханаларды пайдаланады.
Қазақстандағы сумен қамту секторы жерасты көздерін барлау мен магистральдық су құбырларын салудан бастап есептегіштерді орнатуға және желілердің тозуына қарсы күреске дейінгі бірнеше шығынды кезеңдерді қамтитын көп сатылы жүйе. Осы қадамдардың әрқайсысының дерлік қазіргі уақытта өз проблемалары бар.
ҚР-ның жаңа Су кодексінің жобасын қоғамдық талқылау барысында сарапшылар әртүрлі деңгейдегі бірнеше мемлекеттік органдар арасында сумен қамту бойынша міндеттер мен жауапкершіліктерді бөлу негізгі бюрократиялық мәселе екенін атап өтті. Мысалы, ЭГТРМ Геология комитеті геологиялық барлауға жауапты, ЭГТРМ Су ресурстары комитеті магистральдық су құбырларының негізгі инфрақұрылымының жай-күйіне жауапты, бірақ қалалар мен ауылдардағы желілерді жобалау және салу. жергілікті атқарушы органдардың жауапкершілігі. Ал бұл жұмыстарды әр өңір кідіріссіз атқара бермейді. Бұл туралы үкіметтің соңғы отырысының бірінде ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Марат Қарабаев айтты.
Су шаруашылығының басқа да аса маңызды проблемаларының қатарында магистральдық және қалалық су құбырларының тозуының жоғары деңгейі ерекшеленеді.
ЭГТРМ мәліметінше, республика бойынша сумен жабдықтау желілерінің жалпы тозуы 43%. Дегенмен, бұл көрсеткіш барлық өңірлерде бірдей емес. Сумен қамту инфрақұрылымы ең жоғары тозған өңірлер — Алматы (58%), Шығыс Қазақстан (54%), Ақмола (52%) және Абай (51%) облыстары, сондай-ақ Алматы (57%) қаласы. Су құбырларының тозу деңгейі ең төмен өңір — Атырау облысы (29%).
